Ο κόσμος αντιμετωπίζει ένα «ασημένιο τσουνάμι» – μια άνευ προηγουμένου γήρανση του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Μέχρι το 2030, πάνω από το μισό εργατικό δυναμικό σε πολλές χώρες της ΕΕ θα είναι ηλικίας 50 ετών και άνω. Παρόμοιες τάσεις εμφανίζονται στην Αυστραλία, τις ΗΠΑ και άλλες ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες οικονομίες.
Μακριά από το να αποτελεί βάρος ή να αντιπροσωπεύει κρίση, η γήρανση του εργατικού δυναμικού είναι ένας πολύτιμος πόρος – προσφέροντας το λεγόμενο «ασημένιο μέρισμα». Οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας προσφέρουν συχνά εμπειρία, σταθερότητα και θεσμική μνήμη. Ωστόσο, στη βιασύνη για την υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης (AI), οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας μπορεί να μείνουν πίσω.
Μια συνήθης παρανόηση είναι ότι οι ηλικιωμένοι είναι απρόθυμοι να υιοθετήσουν την τεχνολογία ή ότι δεν μπορούν να προλάβουν. Αυτό όμως απέχει πολύ από την αλήθεια. Υπεραπλουστεύει την πολυπλοκότητα των ικανοτήτων, της συμμετοχής και των ενδιαφερόντων τους στα ψηφιακά περιβάλλοντα.
Υπάρχουν πολύ βαθύτερα ζητήματα και διαρθρωτικά εμπόδια. Αυτά περιλαμβάνουν την πρόσβαση και τις ευκαιρίες – συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης στοχευμένης κατάρτισης. Αυτή τη στιγμή, η κατάρτιση σε θέματα ΤΝ τείνει να απευθύνεται σε εργαζόμενους στις αρχές ή στα μέσα της σταδιοδρομίας τους.
Υπάρχουν επίσης κενά εμπιστοσύνης μεταξύ των ηλικιωμένων που οφείλονται σε εργασιακές κουλτούρες που μπορεί να φαίνονται αποκλειστικές. Τα δεδομένα δείχνουν ότι οι επαγγελματίες μεγαλύτερης ηλικίας είναι πιο διστακτικοί στη χρήση της ΤΝ – ενδεχομένως λόγω των ταχέως εξελισσόμενων εργασιακών περιβαλλόντων που ανταμείβουν την ταχύτητα έναντι της κρίσης ή της εμπειρίας.
Μπορεί επίσης να υπάρχουν ζητήματα με τον σχεδιασμό των τεχνολογικών συστημάτων. Κατασκευάζονται κυρίως από και για νεότερους χρήστες. Οι φωνητικοί βοηθοί συχνά αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν τις φωνές των ηλικιωμένων και οι εφαρμογές fintech υποθέτουν ότι οι χρήστες είναι άνετοι στη σύνδεση πολλαπλών λογαριασμών ή στην πλοήγηση σε πολύπλοκα μενού. Αυτό μπορεί να αποξενώσει εργαζόμενους με εύλογες ανησυχίες για την ασφάλεια ή γνωστικές προκλήσεις.
Και όλα αυτά τα ζητήματα επιδεινώνονται από κοινωνικο-δημογραφικούς παράγοντες. Οι ηλικιωμένοι που ζουν μόνοι ή σε αγροτικές περιοχές, με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο ή που απασχολούνται σε χειρωνακτικές εργασίες, έχουν σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να χρησιμοποιήσουν την ΤΝ.
Ο ηλικιακός ρατσισμός διαμορφώνει εδώ και καιρό τις προσλήψεις, τις προαγωγές και την εξέλιξη της σταδιοδρομίας. Ο ηλικιακός ρατσισμός μπορεί να επηρεάσει τόσο τους νέους όσο και τους ηλικιωμένους, αλλά όταν πρόκειται για την τεχνολογία, ο αντίκτυπος είναι συντριπτικά στρεβλός εις βάρος των ηλικιωμένων. Ο λεγόμενος αλγοριθμικός ηλικιακός αποκλεισμός στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης – αποκλεισμός που βασίζεται στην αυτοματοποίηση και όχι στην ανθρώπινη λήψη αποφάσεων – συχνά επιδεινώνει τις ηλικιακές προκαταλήψεις.
Οι αλγόριθμοι πρόσληψης συχνά καταλήγουν να ευνοούν τους νεότερους εργαζόμενους. Και οι ψηφιακές διεπαφές που προϋποθέτουν τεχνολογική ευχέρεια είναι ένα άλλο παράδειγμα αποκλειστικών σχεδιασμών. Οι ημερομηνίες αποφοίτησης, τα κενά απασχόλησης, ακόμη και η γλώσσα που χρησιμοποιείται στα βιογραφικά σημειώματα μπορούν να γίνουν υποκατάστατα της ηλικίας και να φιλτράρουν τους έμπειρους υποψηφίους χωρίς καμία ανθρώπινη εξέταση.
Οι εργαζόμενοι στον κλάδο της τεχνολογίας είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία νέοι. Η ομοιογενής σκέψη γεννά τυφλά σημεία, οπότε τα προϊόντα λειτουργούν άριστα για τους νεότερους. Αλλά μπορεί να καταλήξουν να αποξενώνουν άλλες ηλικιακές ομάδες.
Αυτό δημιουργεί ένα τεχνητό «γκρίζο ψηφιακό χάσμα», το οποίο διαμορφώνεται λιγότερο από τις ικανότητες και περισσότερο από τα κενά στην υποστήριξη, την κατάρτιση και την ένταξη. Εάν οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας δεν ενσωματωθούν στην επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης, υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργηθεί ένα διαιρεμένο εργατικό δυναμικό. Το ένα μέρος θα έχει αυτοπεποίθηση στην τεχνολογία, θα βασίζεται στα δεδομένα και θα είναι εξοπλισμένο με ΤΝ, ενώ το άλλο μέρος θα παραμείνει απομονωμένο, υποαξιοποιημένο και ενδεχομένως εκτοπισμένο.
Μια «ηλικιακά ουδέτερη» προσέγγιση
Είναι ζωτικής σημασίας να ξεφύγουμε από την ιδέα της «ηλικιακής ενσωμάτωσης», η οποία πλαισιώνει τους ηλικιωμένους ως «άλλους» που χρειάζονται ειδικές προσαρμογές. Αντ’ αυτού, ο στόχος πρέπει να είναι σχεδιασμοί ουδέτεροι ως προς την ηλικία.
Οι σχεδιαστές τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι, ενώ η ηλικία είναι σημαντική σε συγκεκριμένα πλαίσια – όπως το περιορισμένο περιεχόμενο, όπως η πορνογραφία – δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο στα δεδομένα εκπαίδευσης, όπου μπορεί να οδηγήσει σε μεροληψία στον αλγόριθμο. Με αυτόν τον τρόπο, ο σχεδιασμός θα είναι ουδέτερος ως προς την ηλικία και όχι ως προς την ηλικία.
Οι σχεδιαστές θα πρέπει επίσης να διασφαλίζουν ότι οι πλατφόρμες είναι προσβάσιμες για χρήστες όλων των ηλικιών.
Το διακύβευμα είναι μεγάλο. Δεν πρόκειται επίσης μόνο για οικονομικά ζητήματα, αλλά και για δικαιοσύνη, βιωσιμότητα και ευημερία.
