Η χρήση μετρητών υποχωρεί με σταθερό ρυθμό, καθώς οι ηλεκτρονικές πληρωμές κερδίζουν ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο στις συναλλαγές των καταναλωτών. Από την ευκολία και την ασφάλεια έως τα κίνητρα επιβράβευσης, οι πληρωμές με κάρτα και ψηφιακά πορτοφόλια δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα στις οικονομικές συναλλαγές, αναδιαμορφώνοντας το τοπίο του λιανεμπορίου και της επιχειρηματικότητας.
Η μετάβαση στην ψηφιακή εποχή των πληρωμών
Οι συναλλαγές μέσω καρτών και ψηφιακών πορτοφολιών έχουν πλέον εδραιωθεί ως η κύρια μέθοδος πληρωμής, αντικαθιστώντας τα μετρητά. Η τάση αυτή ενισχύθηκε τόσο από την πανδημία όσο και από τις τεχνολογικές εξελίξεις, ενώ τα δεδομένα δείχνουν πως η χρήση φυσικού χρήματος μειώνεται με ταχύ ρυθμό.
Σύμφωνα με στοιχεία της ΑΑΔΕ, οι πληρωμές με κάρτες στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά 22% το 2024, φτάνοντας τα 47 δισ. ευρώ, ενώ η χρήση μετρητών μειώθηκε κατά 5,79 δισ. ευρώ. Παρόμοιες τάσεις παρατηρούνται διεθνώς, με όλο και περισσότερους καταναλωτές να προτιμούν τις ανέπαφες συναλλαγές, τις πληρωμές μέσω κινητών και τις ηλεκτρονικές αγορές.
Γιατί οι καταναλωτές επιλέγουν το πλαστικό χρήμα
1. Ταχύτητα και ευκολία στις συναλλαγές
Η χρήση καρτών, είτε χρεωστικών είτε πιστωτικών, επιταχύνει σημαντικά τη διαδικασία πληρωμής σε σχέση με τα μετρητά. Οι ανέπαφες συναλλαγές με POS ή μέσω κινητού τηλεφώνου ολοκληρώνονται σε δευτερόλεπτα, μειώνοντας τις καθυστερήσεις στα ταμεία και κάνοντας τις αγορές πιο άνετες.
2. Αυξημένη ασφάλεια
Η μεταφορά μεγάλων ποσών μετρητών ενέχει κινδύνους κλοπής, ενώ σε περίπτωση απώλειας τα χρήματα δεν ανακτώνται. Αντίθετα, οι τραπεζικές κάρτες μπορούν να απενεργοποιηθούν άμεσα σε περίπτωση κλοπής, ενώ οι περισσότερες συναλλαγές απαιτούν επιπλέον επίπεδα ασφάλειας, όπως βιομετρική αναγνώριση (fingerprint, Face ID) ή επιβεβαίωση μέσω εφαρμογών mobile banking.
3. Έλεγχος και διαχείριση δαπανών
Οι ηλεκτρονικές πληρωμές επιτρέπουν στους καταναλωτές να παρακολουθούν αναλυτικά τα έξοδά τους μέσω των τραπεζικών εφαρμογών, βοηθώντας στη διαχείριση του προσωπικού προϋπολογισμού. Παράλληλα, η αυτόματη καταγραφή των συναλλαγών διευκολύνει τη φορολογική συμμόρφωση.
4. Επιβράβευση και προνόμια
Οι τράπεζες και οι εκδότες καρτών προσφέρουν επιστροφή χρημάτων (cashback), πόντους επιβράβευσης και εκπτώσεις, ενισχύοντας το κίνητρο χρήσης τους. Επιπλέον, πολλές εταιρείες παρέχουν προγράμματα loyalty που συνδέονται με συγκεκριμένες πιστωτικές ή χρεωστικές κάρτες.
5. Διεθνείς και ηλεκτρονικές συναλλαγές
Οι κάρτες διευκολύνουν τις αγορές στο εξωτερικό, αποφεύγοντας την ανάγκη ανταλλαγής συναλλάγματος. Παράλληλα, οι online συναλλαγές και οι συνδρομητικές υπηρεσίες (π.χ. Netflix, Spotify) έχουν καταστήσει τις κάρτες σχεδόν απαραίτητες για την καθημερινότητα των καταναλωτών.
Τα μειονεκτήματα και οι προβληματισμοί γύρω από την «εξαφάνιση» των μετρητών
Παρά τα πλεονεκτήματα των ηλεκτρονικών συναλλαγών, η απόλυτη μετάβαση σε ένα σύστημα χωρίς μετρητά εγείρει σημαντικές ανησυχίες.
1. Κίνδυνοι κυβερνοασφάλειας και απάτης
Οι διαδικτυακές συναλλαγές εκθέτουν τους χρήστες σε πιθανά hacks, phishing attacks και διαρροές προσωπικών δεδομένων. Παρά τις αυξημένες δικλείδες ασφαλείας, οι ηλεκτρονικές απάτες εξακολουθούν να αποτελούν σοβαρή απειλή.
2. Έλλειψη ελέγχου δαπανών
Ενώ οι τραπεζικές εφαρμογές επιτρέπουν την παρακολούθηση των συναλλαγών, η ευκολία πληρωμής με κάρτα μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια ελέγχου των εξόδων και σε υπερκατανάλωση. Σε αντίθεση με τα μετρητά, όπου η συναίσθηση του χρήματος είναι πιο άμεση, οι ηλεκτρονικές πληρωμές κάνουν τις δαπάνες λιγότερο «ορατές».
3. Τραπεζικές προμήθειες και χρεώσεις
Οι πιστωτικές κάρτες συχνά περιλαμβάνουν ετήσιες συνδρομές, προμήθειες για αναλήψεις μετρητών και τόκους για καθυστερημένες πληρωμές, αυξάνοντας το συνολικό κόστος χρήσης. Επιπλέον, οι διατραπεζικές προμήθειες που επιβάλλονται στις επιχειρήσεις επιβαρύνουν έμμεσα τους καταναλωτές.
4. Ψηφιακός αποκλεισμός
Άτομα μεγαλύτερης ηλικίας ή χωρίς πρόσβαση στην τεχνολογία δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε ένα πλήρως ψηφιοποιημένο χρηματοοικονομικό περιβάλλον. Σε πολλές περιπτώσεις, η έλλειψη τραπεζικής πρόσβασης ή εξοικείωσης με τις ηλεκτρονικές πληρωμές δημιουργεί προβλήματα στις συναλλαγές.
5. Εξάρτηση από τις τράπεζες και το ηλεκτρονικό σύστημα
Ένα σύστημα χωρίς μετρητά σημαίνει πλήρη εξάρτηση από τις τράπεζες και τις τεχνολογικές υποδομές. Διακοπές συστήματος, τεχνικά προβλήματα ή ακόμα και κυβερνητικοί περιορισμοί στις συναλλαγές (όπως είδαμε σε κρίσεις κεφαλαιακών ελέγχων) μπορεί να εμποδίσουν την πρόσβαση των πολιτών στα χρήματά τους.
Το μέλλον των συναλλαγών
Η κυριαρχία του πλαστικού χρήματος φαίνεται μη αναστρέψιμη, αλλά η απόλυτη κατάργηση των μετρητών δεν είναι ακόμα βέβαιη. Οι τάσεις δείχνουν ότι οι ψηφιακές πληρωμές θα συνεχίσουν να κερδίζουν έδαφος, ενώ το φυσικό χρήμα θα περιοριστεί σε ειδικές κατηγορίες συναλλαγών και αγορών.
Το ερώτημα που παραμένει είναι αν η πλήρης μετάβαση σε ένα «cashless society» θα ωφελήσει τους καταναλωτές ή αν θα δημιουργήσει νέες προκλήσεις στον έλεγχο των οικονομικών και την ιδιωτικότητα.
