Η Ραφαέλα Κυρικλάκη δεν είναι εδώ για να «εμπνεύσει», ούτε για να «συγκινήσει». Μιλά με σαφήνεια, με οξυδέρκεια και – πάνω απ’ όλα – με δικό της λεξιλόγιο για την εμπειρία του να ζεις με αναπηρία στην Ελλάδα του σήμερα.
Η φωνή της δεν διεκδικεί ρόλο ηρωίδας, αλλά απαιτεί την απλή, ανθρώπινη θέση που της ανήκει: να υπάρχει και να ακούγεται. Και αυτή είναι ίσως η πιο ριζοσπαστική διεκδίκηση.
Σε αυτή τη συνέντευξη, μιλά για τις άβολες ερωτήσεις, για τις λέξεις που πληγώνουν, για την αναπηρία ως πολιτική υπόθεση. Μιλά όπως ακριβώς θα έπρεπε να συζητά η κοινωνία: χωρίς πατερναλισμό, παρά μόνο με συνείδηση.
Πώς διαμορφώνεται η έννοια της ανεξαρτησίας για σένα σήμερα;
Ανεξαρτησία για μένα σημαίνει αυτονομία στην πράξη, αλλά και σεβασμός στην προσωπική μου βούληση. Δεν είναι το να κάνω τα πάντα μόνη μου, είναι να έχω πρόσβαση στα μέσα, στις υποδομές και στους ανθρώπους που μου επιτρέπουν να ζω με τρόπο που επιλέγω εγώ. Είναι να μπορώ να συμμετέχω στην κοινωνική ζωή χωρίς να χρειάζεται να αποδείξω την αξία μου ή να ευχαριστώ για όσα θα έπρεπε να είναι αυτονόητα.
Υπάρχουν στιγμές που αισθάνεσαι ότι η κοινωνία «σε παρακολουθεί» αλλά δεν «σε ακούει»; Τι λείπει από τον δημόσιο λόγο για τα άτομα με αναπηρία;
Συχνά αισθάνομαι σα να βρίσκομαι σε μια γυάλα. Πολλές φορές με κοιτούν, με σχολιάζουν, με θαυμάζουν ή με λυπούνται αλλά πολύ σπάνια με ρωτούν, και ακόμα πιο σπάνια με ακούνε πραγματικά. Ο δημόσιος λόγος για την αναπηρία είναι συχνά είτε σιωπηλός είτε γεμάτος με στερεότυπα. Λείπει η εκπροσώπηση των ίδιων των ατόμων με αναπηρία, όχι ως παραδείγματα δύναμης, αλλά ως πολίτες που έχουν θέση στη συζήτηση για την πολιτική, τον πολιτισμό, την εκπαίδευση. Η φωνή μας είναι απαραίτητη για να διαμορφωθεί ένας κόσμος που μας συμπεριλαμβάνει.
View this post on Instagram
Είσαι ενεργή στα social media. Πώς διαχειρίζεσαι την έκθεση, την προβολή, και κυρίως τα σχόλια;
Η έκθεση στα social media έχει και τα θετικά του αλλά έχει και τα αρνητικά του. Από τη μία, προσφέρει ένα βήμα για να μιλήσω για την αναπηρία μου με ειλικρίνεια και να ενώσω τη φωνή μου με άλλες. Από την άλλη, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της παρερμηνείας, της κριτικής ή της τοξικότητας. Όσο για τα σχόλια, υπάρχουν εκείνα που σε συγκινούν και σε βοηθούν να συνεχίσεις, αλλά και εκείνα που σε πληγώνουν ορισμένες φορές. Έχω μάθει να μην τα αφήνω να με καθορίζουν, γιατί ξέρω ποια είμαι και γιατί μιλάω.
Τι σου έμαθε η αναπηρία για τις σχέσεις;
Η αναπηρία λειτουργεί σαν ένας καθρέφτης καθώς σου δείχνει ποιος σε αγαπά γι’ αυτό που πραγματικά είσαι και ποιος έχει συνδεθεί μόνο με την εικόνα σου. Έμαθα να δίνω αξία στη βαθιά αποδοχή και όχι στις επιφανειακές χειρονομίες. Όποιος μπορεί να σε δει ολόκληρο, με όλα όσα είσαι, είναι αυτός που αξίζει να είναι δίπλα σου.
Ποια είναι η πιο άβολη ή απρόσμενη ερώτηση που σου έχουν κάνει και τι σκέφτηκες εκείνη τη στιγμή;
Η πιο άβολη ερώτηση που μου έχουν κάνει ήταν αν έχω φίλους ειπωμένη με τόνο που υπονοούσε έκπληξη, σαν να ήταν σχεδόν αδιανόητο ένα άτομο με αναπηρία να έχει κοινωνική ζωή. Εκείνη τη στιγμή ένιωσα άβολα και αόρατη γιατί εκεί κατάλαβα πόσο ριζωμένες είναι οι προκαταλήψεις. Όταν η αναπηρία θεωρείται αυτόματα εμπόδιο στις ανθρώπινες σχέσεις, αποκαλύπτεται το πραγματικό πρόβλημα, η κοινωνική αποξένωση που δεν ξεκινά από εμάς, αλλά από τις προσδοκίες των άλλων.
Υπάρχει κάποια καθημερινή ρουτίνα ή τελετουργία που έχει για σένα συμβολική αξία;
Η καθημερινότητά μου είναι σχετικά απλή, αλλά όχι άδεια. Πηγαίνω στη σχολή, επιστρέφω σπίτι και περνάω χρόνο με τον γάτο μου. Δεν έχω κάποια «τελετουργία» με την κλασική έννοια, αλλά για μένα αξία έχει αυτό ακριβώς, το να μπορώ να επιλέγω πώς κυλάει η μέρα μου. Το να βρίσκομαι με ανθρώπους που αγαπώ, να μοιράζομαι μικρές στιγμές, να γελάω με τον γάτο μου, να παίρνω μια ανάσα μετά από μια γεμάτη μέρα στη σχολή.
Πώς σκέφτεσαι τον εαυτό σου σε 10 χρόνια;
Δύσκολη ερώτηση. Δεν έχω ξεκάθαρη εικόνα για το πώς θα είναι η ζωή μου σε 10 χρόνια, και δεν ξέρω αν θέλω κιόλας να τη φανταστώ με λεπτομέρεια. Προτιμώ να ζω βήμα-βήμα, γιατί αλλιώς αγχώνομαι αρκετά.
Αυτό που ελπίζω, όμως, είναι να έχω εξελιχθεί, όχι απαραίτητα με «μεγάλα» επιτεύγματα, αλλά με τρόπο που να νιώθω καλά με τον εαυτό μου. Να είμαι κάπου που με εκφράζει, να δουλεύω σε κάτι που με γεμίζει, να έχω δίπλα μου ανθρώπους που με βλέπουν και με σέβονται.
Αν μπορούσες να απευθυνθείς σε ένα νέο κορίτσι που ξαφνικά ξεκινά να ζει με αναπηρία, τι θα της έλεγες;
Θα της έλεγα πως είναι εντάξει να φοβάται, να θυμώνει, να λυπάται. Αλλά να μην αφήσει αυτά τα συναισθήματα να της κλείσουν τον δρόμο. Ότι ο κόσμος μπορεί να μην είναι έτοιμος να την υποδεχτεί όπως είναι, αλλά εκείνη έχει κάθε δικαίωμα να διεκδικήσει τη θέση της. Ότι δεν είναι μόνη της. Και πως μέσα στην αναπηρία μπορεί να ανακαλύψει απίστευτη δύναμη, νέες προοπτικές και το πιο σημαντικό, τον αληθινό της εαυτό.
View this post on Instagram
Έχεις νιώσει ποτέ πως σε «ορίζουν» μέσα από τον τραυματισμό σου και μόνο;
Ναι, και η αλήθεια είναι ότι είναι εξαντλητικό. Όταν οι άνθρωποι βλέπουν πρώτα την αναπηρία και μετά εμένα, νιώθω εγκλωβισμένη σε έναν ρόλο που δεν διάλεξα. Η εμπειρία της αναπηρίας είναι μέρος της ταυτότητάς μου, αλλά δεν με ορίζει. Είμαι πολλά άλλα: δημιουργική, ευαίσθητη, δυναμική, άνθρωπος με όνειρα και αξίζω να με βλέπουν ολόκληρη.
Ποια πρότυπα έχεις;
Θαυμάζω γυναίκες που τόλμησαν να ζήσουν έξω από τα όρια που τους έχει θέσει η ίδια η κοινωνία. Άνθρωποι με αναπηρία που μίλησαν ανοιχτά, που διεκδίκησαν, που δεν χαμήλωσαν τον τόνο της φωνής τους για χατίρι άλλων. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που με εμπνέουν: όχι γιατί τα κατάφεραν «παρά» την αναπηρία, αλλά γιατί ζουν αληθινά μέσα σε αυτήν.
Ποιες λέξεις/φράσεις δε θέλεις πια να ακούς από ανθρώπους όταν μιλούν για την αναπηρία;
Με ενοχλούν βαθιά οι λέξεις που κουβαλούν λύπηση ή υπερβολική εξιδανίκευση, ακόμα κι αν λέγονται με καλές προθέσεις. Φράσεις όπως «μπράβο σου, είσαι τόσο δυνατή», «δεν φαίνεσαι ανάπηρη», ή το διαχρονικό «δεν θα το άντεχα αν ήμουν στη θέση σου» δείχνουν πόσο στερεοτυπικά και αποστασιοποιημένα αντιλαμβάνονται πολλοί την αναπηρία. Δεν χρειάζομαι παρηγοριά ή χειροκρότημα για να υπάρχω.
Αυτό που θα ήθελα, είναι να ακούω λιγότερα «λυπάμαι» και περισσότερα «σε ακούω». Να σταματήσει η αναπηρία να αντιμετωπίζεται σαν κάτι «τραγικό» ή «ηρωικό», και να αναγνωριστεί απλώς ως ένα κομμάτι της ανθρώπινης ποικιλομορφίας.
View this post on Instagram
Αν βρισκόσουν μέσα στην ελληνική Βουλή, τι θα νομοθετούσες αύριο;
Νόμους για την καθολική προσβασιμότητα τόσο σε δημόσιους όσο και σε ιδιωτικούς χώρους, στην εκπαίδευση, στις μετακινήσεις, στην εργασία. Όχι με ευχές, αλλά με ελέγχους και κυρώσεις. Θα έβαζα την προσβασιμότητα ως κριτήριο για τη λειτουργία του κράτους και των επιχειρήσεων. Δεν μπορούμε να μιλάμε για ισότητα όταν η καθημερινότητα μας αποκλείει από παντού.
