Η τεχνητή νοημοσύνη έχει γίνει συνώνυμη με το μέλλον, όμως μαζί με τις ελπίδες που γεννά προκαλεί και ένα κύμα ανησυχίας που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Η αίσθηση του άγνωστου, που πάντοτε γεννά φόβο, κυριαρχεί περισσότερο από ποτέ, καθώς πρόκειται για μια τεχνολογία που εισβάλλει με ταχύτητα σε κάθε πτυχή της ζωής μας, από τον τρόπο που εργαζόμαστε και επικοινωνούμε μέχρι την ψυχαγωγία και την ασφάλεια. Κι ενώ οι υποσχέσεις της είναι τεράστιες, οι πιθανές επιπτώσεις της δημιουργούν ένα κλίμα ανασφάλειας που φέρνει στο προσκήνιο ερωτήματα για την κοινωνία του αύριο.
Ένα από τα πρώτα ζητήματα που τίθενται αφορά την εργασία. Η προοπτική μηχανές και λογισμικά να αντικαταστήσουν ανθρώπους σε ένα μεγάλο εύρος επαγγελμάτων δεν είναι πια σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά πραγματικότητα που σε κάποιους κλάδους έχει ήδη ξεκινήσει να εφαρμόζεται. Προγραμματιστές, εικονογράφοι ή ηθοποιοί φωνής βλέπουν σταδιακά τη δουλειά τους να απειλείται, ενώ η συζήτηση για μια κοινωνία αφθονίας που θα βασίζεται στην παραγωγή από ρομπότ παραμένει θεωρητική. Οι διεθνείς οργανισμοί προειδοποιούν για τον κίνδυνο μαζικής απώλειας θέσεων εργασίας, την ίδια στιγμή που οι κυβερνήσεις δεν έχουν ακόμη παρουσιάσει μια συντονισμένη στρατηγική αντίδραση. Πίσω από τις προβλέψεις για παραγωγικότητα και αποδοτικότητα κρύβεται το υπαρξιακό ερώτημα του πώς θα ζήσουν οι άνθρωποι σε έναν κόσμο όπου το επάγγελμα που γνωρίζουν μπορεί να εκλείψει.
Το δεύτερο ζήτημα έχει να κάνει με το περιβάλλον. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι ένα άυλο σύστημα που ζει μέσα σε υπολογιστές, αλλά απαιτεί τεράστια φυσική υποδομή. Τα κέντρα δεδομένων, που στηρίζουν τα μεγάλα μοντέλα, καταναλώνουν ενέργεια σε κλίμακα συγκρίσιμη με μικρά κράτη, ενώ η ανάγκη ψύξης οδηγεί σε τεράστια κατανάλωση νερού σε μια εποχή που η λειψυδρία εντείνεται. Οι ρύποι, η ηχορύπανση και το αποτύπωμα αυτών των υποδομών έχουν ήδη αρχίσει να καταγράφονται, με τους επικριτές να υποστηρίζουν ότι τα θεωρητικά μελλοντικά οφέλη δεν μπορούν να αντισταθμίσουν μια ζημιά που είναι ήδη παρούσα. Η σύγκρουση ανάμεσα στις φιλοδοξίες της τεχνολογίας και την ανάγκη για βιωσιμότητα δεν φαίνεται εύκολο να επιλυθεί, και πολλοί φοβούνται ότι το οικολογικό τίμημα θα είναι βαρύ.
Η συζήτηση δεν σταματά εκεί, καθώς το ζήτημα της ιδιωτικότητας έρχεται να προσθέσει μια ακόμα διάσταση. Η ικανότητα των αλγορίθμων να συλλέγουν, να επεξεργάζονται και να διασταυρώνουν τεράστιες ποσότητες προσωπικών δεδομένων γεννά την αίσθηση ενός κόσμου όπου καμία κίνηση δεν θα περνά απαρατήρητη. Εργοδότες που καταγράφουν σε πραγματικό χρόνο την απόδοση των υπαλλήλων τους, έξυπνες συσκευές που λειτουργούν ως «μάτια και αυτιά» μέσα στα σπίτια, κάμερες αναγνώρισης προσώπου σε δρόμους και μέσα μεταφοράς, όλα αυτά συνθέτουν μια εικόνα που φέρνει στο νου δυστοπικά σενάρια, όπου το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή περιορίζεται δραματικά.
Ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία προκαλεί η πιθανότητα η τεχνητή νοημοσύνη να εξελιχθεί σε όπλο. Οι εικόνες ρομποτικών σκύλων σε πολεμικά μέτωπα και οι αναφορές σε αυτόματα συστήματα που μπορούν να στοχεύσουν με περιορισμένη ανθρώπινη παρέμβαση αποκαλύπτουν ότι η χρήση της τεχνολογίας σε στρατιωτικό επίπεδο δεν είναι μακρινή υπόθεση. Η ιδέα ότι σε λίγο καιρό θα υπάρχουν αυτόνομα συστήματα που θα μπορούν να αποφασίζουν για επιθέσεις, ή κυβερνοεπιθέσεις που θα «ρίχνουν» ολόκληρες υποδομές, δεν ανήκει μόνο στον χώρο της φαντασίας. Οι πιθανότητες τρομάζουν, και το γεγονός ότι δεν υπάρχει διεθνές πλαίσιο για την απαγόρευση τέτοιων εφαρμογών καθιστά τον κίνδυνο ακόμη πιο απτό.
Το ίδιο ισχύει και για τον τομέα της δημιουργικότητας. Καλλιτέχνες και συγγραφείς βλέπουν τα έργα τους να χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση μοντέλων χωρίς καμία αποζημίωση, και το ερώτημα για το ποιος κατέχει τα δικαιώματα σε μια εποχή όπου οι μηχανές παράγουν «πρωτότυπο» περιεχόμενο παραμένει αναπάντητο. Οι δικαστικές αίθουσες γεμίζουν με υποθέσεις που επιχειρούν να χαράξουν τα νέα όρια, ενώ η αγανάκτηση πολλών δημιουργών είναι έκδηλη καθώς αισθάνονται ότι το έργο τους γίνεται “καύσιμο” για τα κέρδη τεχνολογικών κολοσσών.
Στο ίδιο πλαίσιο ανησυχίας εντάσσεται και η παραπληροφόρηση. Τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης καθιστούν πλέον δυνατή την παραγωγή πειστικών, αλλά ψευδών βίντεο, εικόνων και κειμένων που κυκλοφορούν με καταιγιστική ταχύτητα στα κοινωνικά δίκτυα. Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς, στην επιστήμη και στη δημοσιογραφία κλονίζεται όταν τα όρια ανάμεσα στο αληθινό και το κατασκευασμένο γίνονται δυσδιάκριτα. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι οι αλγόριθμοι τείνουν να εγκλωβίζουν τους χρήστες σε «θαλάμους αντήχησης», τροφοδοτώντας μόνο τις απόψεις με τις οποίες ήδη συμφωνούν και σπρώχνοντάς τους μερικές φορές σε ακραίες θέσεις.
Υπάρχει τέλος και ο πιο υπαρξιακός φόβος, εκείνος που έχει τις ρίζες του σε μυθιστορήματα και ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Η ιδέα ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί κάποια στιγμή να αναπτύξει ανεξάρτητη βούληση και να εξελιχθεί σε κατευθύνσεις που δεν θα υπηρετούν τα ανθρώπινα συμφέροντα μπορεί σήμερα να φαίνεται μακρινή, όμως συζητείται σοβαρά σε επιστημονικούς κύκλους. Ο φόβος μιας «ανεξέλεγκτης» εξέλιξης, όπου οι μηχανές θα αυτοβελτιώνονται χωρίς ανθρώπινη εποπτεία, αποτελεί αντικείμενο προβληματισμού και εντείνει την ανάγκη για αυστηρά πλαίσια ελέγχου και διαφάνειας.
Το βέβαιο είναι ότι ο φόβος από μόνος του δεν μπορεί να λειτουργήσει ως στρατηγική. Η αναγνώριση των κινδύνων είναι αναγκαία, αλλά εξίσου επιτακτική είναι η ανάπτυξη θεσμικών εργαλείων, πλαισίων διακυβέρνησης και ηθικών κανόνων, που θα καθοδηγήσουν την τεχνολογία σε κατευθύνσεις ωφέλιμες για την κοινωνία. Αντί να παραλύουμε από την αγωνία για το μέλλον, χρειάζεται να χτίσουμε τους μηχανισμούς που θα διασφαλίσουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα παραμείνει σύμμαχος και όχι απειλή. Το στοίχημα δεν είναι να αποφευχθεί η πρόοδος, αλλά να διαμορφωθεί ένα περιβάλλον, όπου η καινοτομία θα συνδυάζεται με την προστασία του ανθρώπου και των αξιών του.
