Σε πλήρη εξέλιξη βρίσκονται οι έλεγχοι των φορολογικών αρχών για τον εντοπισμό εικονικών επιχειρήσεων, καθώς οι αρμόδιες υπηρεσίες διαπιστώνουν ότι τα τελευταία χρόνια έχει καταστεί πλέον κοινή πρακτική η ίδρυση μονοπρόσωπων, κατά κύριο λόγο, Ιδιωτικών Κεφαλαιουχικών Εταιρειών (ΙΚΕ) και Ετερόρρυθμων Εταιρειών, με σκοπό την τέλεση οικονομικών αδικημάτων. Οι προσπάθειες αυτές φέρνουν ταυτόχρονα στο φως τις σοβαρές αδυναμίες των μηχανισμών που διέπουν τη σύσταση εταιρειών στην Ελλάδα με επίκεντρο το Γενικό Εμπορικό Μητρώο (ΓΕΜΗ) και την Υπηρεσία μιας Στάσης.
Όπως σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρόσφατη εξάρθρωση κυκλώματος απάτης για επιστροφές ΦΠΑ, η οποία αποκάλυψε ένα εξαιρετικά οργανωμένο δίκτυο το οποίο είχε συστήσει περίπου 370 εικονικές εταιρείες. Οι εν λόγω εταιρείες δημιουργήθηκαν ψηφιακά, μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας της Υπηρεσίας μιας Στάσης του ΓΕΜΗ, φέροντας είτε τη μορφή μονοπρόσωπων ΙΚΕ με έναν μόνο διαχειριστή, είτε Ετερόρρυθμων Εταιρειών, δίχως ουσιαστική επιχειρηματική υπόσταση.
Πλέον η δημιουργία καταστατικού είναι εξαιρετικά εύκολη, καθώς στο Διαδίκτυο κυκλοφορούν χιλιάδες διαφορετικά μοντέλα για τη διευκόλυνση όσων θέλουν να συστήσουν εταιρεία. Η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) έχει ήδη εντοπίσει εδώ και καιρό το πρόβλημα και παρακολουθεί στενά την έξαρση του φαινομένου. Οπως προκύπτει από τα ευρήματα των ελέγχων, ορισμένα φυσικά πρόσωπα ή ομάδες, συχνά αλλοδαποί, προχωρούν σε μαζική ίδρυση ΙΚΕ –ακόμη και πέντε, δέκα ή και δεκαπέντε μέσα στην ίδια ημέρα– δηλώνοντας την ίδια διεύθυνση και εμφανίζοντας τον ίδιο νόμιμο εκπρόσωπο.
Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε και υπόθεση που αποκαλύφθηκε στις αρχές του έτους, όταν μια αλλοδαπή υπήκοος προχώρησε στη σύσταση ΙΚΕ δίνοντάς της όνομα σχεδόν ταυτόσημο με εκείνο γνωστής πολυεθνικής εταιρείας, επιχειρώντας να εκμεταλλευτεί τη φήμη του διεθνούς κολοσσού για να προσδώσει αξιοπιστία στη δική της επιχείρηση. Κατέθεσε στο ΓΕΜΗ έγγραφο που εμφάνιζε μετοχικό κεφάλαιο σχεδόν 1 δισ. ευρώ, ένα νούμερο που προκαλεί εντύπωση και μπορεί εύκολα να παραπλανήσει ανυποψίαστους καταναλωτές και επιχειρήσεις. Παρά τη φαινομενικά «νόμιμη» καταγραφή στο μητρώο, το υπέρογκο αυτό ποσό ουδέποτε κατατέθηκε, ενώ φυσικά δεν υπήρχε η παραμικρή σχέση με την πραγματική πολυεθνική εταιρεία. Το τέχνασμα αποκαλύφθηκε χάρη σε στοχευμένες διασταυρώσεις των ελεγκτικών αρχών, όμως αποτελεί απλώς ένα δείγμα από τις δεκάδες παρόμοιες υποθέσεις που ξετυλίγονται τα τελευταία χρόνια, αποδεικνύοντας πόσο εύκολα μπορούν κάποιοι να εκμεταλλευτούν τα θεσμικά κενά και να δώσουν υπόσταση –ακόμη και κύρος– σε εικονικά σχήματα, αξιοποιώντας επίσημες κρατικές πλατφόρμες, όπως το ΓΕΜΗ.
Ο πυρήνας του προβλήματος εντοπίζεται στο γεγονός ότι η διαδικασία εγγραφής μιας επιχείρησης στο ΓΕΜΗ και στην Υπηρεσία μιας Στάσης είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοματοποιημένη και βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε ηλεκτρονικές αιτήσεις. Για την ολοκλήρωση της ίδρυσης απαιτείται, ουσιαστικά, μόνο μια υπεύθυνη δήλωση του νομίμου εκπροσώπου, στην οποία δηλώνεται η έδρα της επιχείρησης, χωρίς να προβλέπεται έλεγχος ή αυτοψία για την εξακρίβωση της ύπαρξης και λειτουργίας της εν λόγω διεύθυνσης. Ετσι, δημιουργείται εύφορο έδαφος για κατάχρηση της διαδικασίας, με αποτέλεσμα τη γέννηση εταιρειών «φαντασμάτων» που δεν έχουν καμία επιχειρηματική δραστηριότητα, αλλά αξιοποιούνται για φοροδιαφυγή, εικονικές συναλλαγές και κάθε λογής παραβατικότητα.
Η παντελής έλλειψη ουσιαστικού μηχανισμού ελέγχου από το υπουργείο Ανάπτυξης, ειδικά σε ό,τι αφορά την έδρα, ενδέχεται να έχει σοβαρότατες συνέπειες για την οικονομία και τη λειτουργία της αγοράς, καθώς ενισχύει τη δυνατότητα δημιουργίας εικονικών συναλλαγών, αθέμιτης φοροαποφυγής και αποφυγής ελέγχων από τις αρμόδιες αρχές.
Λογιστές και φοροτεχνικοί επισημαίνουν ότι επιβάλλεται άμεσα η αναβάθμιση των διαδικασιών και των ελεγκτικών φίλτρων που σχετίζονται με την ίδρυση εταιρειών, ώστε να αποτραπούν τέτοιου είδους καταχρηστικές πρακτικές. Ηδη η ΑΑΔΕ έχει συνδεθεί ηλεκτρονικά με το ΓΕΜΗ, αποκτώντας πρόσβαση σε κρίσιμα δεδομένα που αξιοποιούνται για στοχευμένους ελέγχους.
Στο πλαίσιο αυτό τέθηκε πρόσφατα σε εφαρμογή νέο ενισχυμένο πρωτόκολλο ελέγχου. Η ΑΑΔΕ αποκτά πλέον σε πραγματικό χρόνο –μέσω διαλειτουργικότητας– πρόσβαση στο πιστοποιητικό κεφαλαίου κάθε νεοϊδρυθείσας επιχείρησης ή εταιρείας που προχωράει σε αύξηση μετοχικού κεφαλαίου. Πλέον, αντί για την απλή υποβολή ενός αρχείου PDF, οι ενδιαφερόμενοι υποχρεούνται να συμπληρώνουν ηλεκτρονική φόρμα με πλήρη στοιχεία του φυσικού προσώπου που εισφέρει το κεφάλαιο, τον Αριθμό Φορολογικού Μητρώου του, καθώς και τον τρόπο καταβολής (μετρητά ή τραπεζική κατάθεση). Η φόρμα αυτή λειτουργεί ως ένα είδος «αντικλειδιού» για τις διασταυρώσεις, δίνοντας στους ελεγκτικούς μηχανισμούς ένα νέο ισχυρό εργαλείο για την πάταξη της νομιμοφανούς απάτης.
