Η αυξημένη ηλιοφάνεια σε συνδυασμό με τις τεράστιες επενδύσεις στον κλάδο των φωτοβολταϊκών έχουν οδηγήσει σε μια εκρηκτική άνοδο της παραγόμενης ηλιακής ηλεκτρικής ενέργειας. Όμως, η πρόοδος αυτή συνοδεύεται από ένα παράδοξο, καθώς όσο περισσότερη ενέργεια παράγεται, τόσο περισσότερο πιέζονται οι τιμές και η κερδοφορία των ίδιων των παραγωγών.
Σε χώρες όπως η Ισπανία και η Γαλλία, που έχουν επενδύσει μαζικά στα ηλιακά πάρκα, τα έσοδα έχουν συρρικνωθεί. Οι αριθμοί μαρτυρούν την πραγματική διάσταση του προβλήματος. Το ποσοστό δέσμευσης, δηλαδή η σχέση της τιμής που λαμβάνει ένα φωτοβολταϊκό με τη μέση τιμή στην αγορά, έχει υποχωρήσει δραματικά, μόλις 7% στην Ισπανία και 13% στη Γαλλία. Αυτά τα ποσοστά σημαίνουν ότι, παρά την υψηλή παραγωγή, τα ηλιακά πάρκα αποζημιώνονται με ελάχιστο οικονομικό όφελος. Η υπερπροσφορά ηλεκτρικής ενέργειας ρίχνει τις τιμές και δυσκολεύει την απόσβεση των επενδύσεων.
Το φαινόμενο αυτό δεν αφορά μόνο τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες. Η Ελλάδα, μια χώρα με φυσικό πλεονέκτημα στην ηλιακή ακτινοβολία και έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, αρχίζει πλέον να βιώνει παρόμοιες πιέσεις. Η πρόσφατη καταγραφή αρνητικών τιμών ενέργειας στο ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας, με αποκορύφωμα τιμών της τάξης των -50 ευρώ ανά μεγαβατώρα, είναι μια σαφής ένδειξη ότι το σύστημα φτάνει στα όριά του.
Η αρνητική τιμή στην αγορά δεν είναι απλώς ένα στατιστικό γεγονός. Στην πράξη σημαίνει ότι οι παραγωγοί πρέπει να πληρώσουν για να “αποδεσμεύσουν” την πλεονάζουσα ενέργεια που το δίκτυο δεν μπορεί να απορροφήσει. Αυτό συνιστά ένα σοβαρό πρόβλημα για την οικονομική βιωσιμότητα των επενδύσεων και μπορεί να λειτουργήσει αποθαρρυντικά για νέες πρωτοβουλίες στον χώρο της καθαρής ενέργειας.
Το πρόβλημα δεν οφείλεται στην ίδια την τεχνολογία των φωτοβολταϊκών , που σήμερα είναι πιο αποδοτική και πιο φθηνή από ποτέ, αλλά στην ανεπάρκεια του συνοδευτικού ενεργειακού οικοσυστήματος. Στην Ελλάδα, η επέκταση της ηλιακής παραγωγής δεν συνοδεύτηκε από την απαιτούμενη ενίσχυση των υποδομών, λαμβάνοντας υπόψη ότι το δίκτυο μεταφοράς παραμένει περιορισμένο, η αποθήκευση ενέργειας μέσω συστημάτων όπως οι μεγάλες μπαταρίες ή η αντλησιοταμίευση προχωρά αργά, ενώ η κατανάλωση σε ώρες αιχμής παραγωγής είναι ακόμα σχετικά χαμηλή. Με άλλα λόγια, η χώρα παράγει περισσότερη ενέργεια απ’ όση μπορεί να χρησιμοποιήσει ή να αποθηκεύσει και αυτό δημιουργεί πίεση στο σύστημα και τελικά στις τιμές παραγωγού.
Υπάρχει, βέβαια, και η ευρωπαϊκή διάσταση. Η διασύνδεση των εθνικών δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας παραμένει ελλιπής. Η δυνατότητα εξαγωγής πλεονάζουσας ενέργειας σε γειτονικά κράτη είναι ακόμη περιορισμένη, γεγονός που καθιστά κάθε χώρα “κλειδωμένη” στο δικό της δίκτυο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις τιμές και την αξιοποίηση των ΑΠΕ. Πρόκειται για μια κατάσταση που δεν διορθώνεται με ευχολόγια, αλλά με σχεδιασμό και επενδύσεις.
Η Ελλάδα καλείται τώρα να δράσει με σοβαρότητα και προνοητικότητα. Ο στόχος για υψηλό ποσοστό Ανανεώσιμων Πηγών στο ενεργειακό μείγμα είναι όχι μόνο φιλόδοξος, αλλά και απαραίτητος, αν λάβουμε υπόψη την ανάγκη για ενεργειακή αυτονομία και περιβαλλοντική προστασία. Ωστόσο, αν δεν ενισχυθούν άμεσα οι υποδομές, ειδικά στον τομέα της αποθήκευσης και της έξυπνης διαχείρισης του φορτίου, υπάρχει ο κίνδυνος το «πράσινο στοίχημα» να χαθεί. Η ενέργεια που δεν μπορεί να αξιοποιηθεί είναι τελικά χαμένη ενέργεια, όσο καθαρή κι αν είναι η προέλευσή της.
Η εικόνα που διαμορφώνεται δείχνει με σαφήνεια ότι η πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στην ποσότητα των εγκαταστάσεων. Απαιτεί στρατηγικό συγχρονισμό, τεχνολογική στήριξη και ρεαλιστική κατανόηση των δυνατοτήτων και των ορίων του συστήματος. Η επιτυχία δεν θα κριθεί μόνο από το πόσα φωτοβολταϊκά πάνελ τοποθετούνται, αλλά από το αν και πώς αυτή η ενέργεια φτάνει στον καταναλωτή την κατάλληλη στιγμή, στην κατάλληλη τιμή, με τρόπο που να στηρίζει και όχι να αποσταθεροποιεί την αγορά.
Η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια είναι αναπόφευκτη και απαραίτητη. Το κρίσιμο ερώτημα πλέον δεν είναι αν θα συμβεί, αλλά αν θα γίνει με τρόπο δίκαιο, βιώσιμο και λειτουργικό. Και σε αυτό το πεδίο, η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να καθυστερήσει άλλο.
