Γράφει ο Αντώνης Ζαμπέλας, Πρόεδρος Διοικητικού Συμβουλίου, Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων (European Food Safety Authority, EFSA) , Καθηγητής Διατροφής του Ανθρώπου, Εργαστήριο Διαιτολογίας και Ποιότητας Ζωής, Τμήμα Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του Ανθρώπου, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Honorary Professor, Division of Medicine, Faculty of Medical Sciences, University College London, UK
Εισαγωγή
Η κλιματική αλλαγή, που πλέον θεωρείται το σημαντικότερο παγκόσμιο περιβαλλοντικό και κοινωνικό ζήτημα, επηρεάζει με ένταση την πρωτογενή παραγωγή σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η Ελλάδα, χώρα με πλούσια γεωργική παράδοση και μεγάλη εξάρτηση από τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία, βρίσκεται αντιμέτωπη με προκλήσεις που απειλούν όχι μόνο την επισιτιστική επάρκεια αλλά και τη συνολική οικονομική και κοινωνική σταθερότητα.
Οι αλλαγές στο κλίμα είναι ήδη ορατές και μετρήσιμες: αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, μεταβολές στις βροχοπτώσεις, εντονότερα και πιο συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα. Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, του ανάγλυφου και της ποικιλότητας των μικροκλιμάτων της, βιώνει με ένταση αυτές τις αλλαγές, οι οποίες έχουν αρχίσει να επιδρούν σε διάφορους τομείς της πρωτογενούς παραγωγής.
Βρισκόμαστε επομένως, αντιμέτωποι με μια πρόκληση που δεν αφορά μόνο την αγροτική παραγωγή, αλλά και την επισιτιστική επάρκεια, την οικονομία των αγροτικών περιοχών και τέλος τη δημόσια υγεία. Η κλιματική αλλαγή εντείνει ακραία φαινόμενα, αυξάνει τη θερμοκρασία και μεταβάλλει τους υδάτινους πόρους, επιφέροντας σοβαρές επιπτώσεις σε όλες τις φάσεις της αγροτικής αλυσίδας. Οι αγρότες, οι κτηνοτρόφοι, οι συνεταιρισμοί και οι θεσμικοί φορείς πρέπει να αναγνωρίσουν ότι απλές διορθώσεις και δεν επαρκούν πλέον και απαιτείται οριζόντια και μακροπρόθεσμη παρέμβαση.
1. Κλιματικές Μεταβολές και Επιπτώσεις στην Αγροτική Παραγωγή
1.1 Άνοδος Θερμοκρασιών και Θερμικό Στρες
Τα επιστημονικά δεδομένα καταγράφουν μία σαφή αύξηση της μέσης ετήσιας θερμοκρασίας στην Ελλάδα κατά 1,3 έως 1,5 βαθμούς Κελσίου την τελευταία 50ετία, μια τάση που αναμένεται να συνεχιστεί και να ενταθεί κατά το επόμενο μισό αιώνα. Η αύξηση αυτή συνοδεύεται από παρατεταμένες περιόδους καύσωνα και θερμικό στρες που επηρεάζουν αρνητικά τη φυσιολογία των φυτών και των ζώων. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ευρώπη, την Μεσόγειο και την Ελλάδα δίνονται στην Εικόνα 1. Οι αλλαγές στο pH του εδάφους, λόγω αυτών των επιπτώσεων, καθώς και τα αποτελέσματα αυτών των μεταβολών δίνονται στην Εικόνα 2.
Εικόνα 1. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ευρώπη, την Μεσόγειο και την Ελλάδα.
Στις καλλιέργειες, το θερμικό στρες μειώνει την ικανότητα φωτοσύνθεσης, επιταχύνει την ωρίμανση μειώνοντας την περίοδο ανάπτυξης, ενώ παράλληλα αυξάνει την εξάτμιση του νερού από το έδαφος και τα φυτά. Τα αποτελέσματα είναι μειωμένες αποδόσεις και υποβάθμιση της ποιότητας των προϊόντων. Παραδείγματα είναι η ελιά, που παρουσιάζει μειωμένη καρποφορία, λόγω του ότι η περίοδος άνθησης της έχει μετατοπιστεί έως και 15 ημέρες νωρίτερα και το αμπέλι, όπου το θερμικό στρες επηρεάζει τη γεύση και τη σύσταση των σταφυλιών.
1.2 Μείωση Βροχοπτώσεων και Υδατικής Διαθεσιμότητας
Η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντική μείωση των βροχοπτώσεων, ιδιαίτερα στα νότια και κεντρικά τμήματα της χώρας, με εντονότερα φαινόμενα ξηρασίας. Η Θεσσαλία, η Πελοπόννησος, η Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου είναι οι περιοχές που πλήττονται περισσότερο. Η ετήσια μείωση φτάνει έως και 15-20% σε ορισμένες περιοχές, οδηγώντας σε εκτεταμένη έλλειψη νερού για άρδευση.
Εικόνα 2. Μεταβολές στο pH του εδάφους και η σημασία τους.
Η μειωμένη διαθεσιμότητα νερού επηρεάζει άμεσα τις καλλιέργειες που βασίζονται στην άρδευση, όπως το βαμβάκι και οι κηπευτικές καλλιέργειες, μειώνοντας σημαντικά την παραγωγή και την οικονομική βιωσιμότητα τέτοιου τύπου αγροτικών εκμεταλλεύσεων. Επιπλέον, η υπεράντληση του υδροφόρου ορίζοντα/υδροφορέων για την κάλυψη αναγκών άρδευσης οδηγεί σε υποβάθμιση των εδαφών, σε φαινόμενα ερημοποίησης και υφαλμύρωσης.
1.3 Ακραία Καιρικά Φαινόμενα
Η Ελλάδα βιώνει αυξανόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα που προκαλούν καταστροφές στην αγροτική παραγωγή. Φωτιές, πλημμύρες, χαλαζοπτώσεις, και καταιγίδες έχουν αυξηθεί σε συχνότητα και ένταση. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Ιανός και ο Daniel στη Θεσσαλία που κατέστρεψε χιλιάδες στρέμματα καλλιεργειών, ενώ το χαλάζι που έπληξε την περιοχή της Ηλείας το 2023 προκάλεσε σημαντικές ζημιές σε καλλιέργειες εσπεριδοειδών και ελιάς. Η συχνότητα και η ένταση αυτών των φαινομένων απαιτούν την επείγουσα λήψη μέτρων πρόληψης και προσαρμογής, καθώς οι οικονομικές απώλειες για τους παραγωγούς είναι μεγάλες και οι επιπτώσεις στην επισιτιστική επάρκεια μπορεί να εξελιχθούν σε ανησυχητικές.
1.4 Νέες Ασθένειες και Παράσιτα
Η κλιματική αλλαγή διευκολύνει την εξάπλωση νέων ασθενειών και παρασίτων που απειλούν την αγροτική παραγωγή. Η αύξηση της θερμοκρασίας και η αλλαγή της υγρασίας δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για παράσιτα όπως ο δάκος της ελιάς, η και νέα είδη μυκητολογικών ασθενειών. Η εξάπλωση αυτών των παρασίτων προκαλεί μειώσεις στην απόδοση και απαιτεί αυξημένη χρήση φυτοφαρμάκων, αυξάνοντας το κόστος παραγωγής και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Επιπλέον, η εντατικοποίηση της χρήσης φυτοφαρμάκων εγείρει ανησυχίες για την ασφάλεια των τροφίμων και την υγεία των καταναλωτών.
- Επιπτώσεις στην παραγωγή και την παραγωγικότητα
2.1 Μείωση αποδόσεων βασικών καλλιεργειών
Οι προβλέψεις δείχνουν μείωση αποδόσεων μέχρι:
- Ελιά: 25–30% λόγω θερμικού στρες και αυξημένων παθογόνων.
- Σιτάρι: 15–20% χάρη σε μειωμένες χειμερινές βροχοπτώσεις και ηπιότερους χειμώνες.
- Καλαμπόκι: 20–25% εξαιτίας υψηλών θερμοκρασιών κατά την ωρίμανση.
- Αμπέλι: 8–12% λόγω μετατοπισμένων περιόδων συγκομιδής και αυξημένης έντασης ηλιακής ακτινοβολίας.
Η μείωση αποδόσεων βασικών καλλιεργειών στην Ελλάδα (2014-2023) δίνονται παραστατικά στο Σχεδιάγραμμα 1. Οι μικρές εκμεταλλεύσεις δέχονται την εντονότερη πίεση, καθώς δεν διαθέτουν κεφάλαια για αντισταθμιστικά μέτρα, και χρειάζονται ιδιαίτερη μέριμνα από την πολιτεία.
2.2 Νέοι κίνδυνοι φυτοπάθειας
Μεταβολές στη βιοποικιλότητα των εντόμων και αύξηση επικίνδυνων οργανισμών όπως η Xylella fastidiosa και η μύγα της Μεσογείου (Ceratitis capitata) εντείνουν το κόστος φυτοπροστασίας. Η ποιότητα ελαιόλαδου κινδυνεύει να υποβαθμιστεί, ενώ η παραγωγή κρασιού αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις στην ομοιόμορφη ωρίμανση των σταφυλιών.
Σχεδιάγραμμα 1. Μείωση αποδόσεων βασικών καλλιεργειών στην Ελλάδα (2014-2023).
2.3 Ζωικό κεφάλαιο
Στον τομέα της κτηνοτροφίας, η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί θερμικό στρες στα ζώα, μειώνοντας την παραγωγή γάλακτος και κρέατος (Πίνακας 1), αυξάνοντας την ευπάθεια σε ασθένειες και μειώνοντας τη γονιμότητα.
Πίνακας 1. Το ζωικό κεφάλαιο στην Ελλάδα κατά τα έτη 2020-2022 (Στοιχεία από ΕΛΣΤΑΤ)
| Έτος | Βοοειδή | Χοίροι | Πρόβατα | Αίγες
|
| 2020
|
631 521 | 742 963 | 7 721 800 | 3 149 008 |
| 2021
|
614 066 | 758 942 | 7 690 930 | 3 135 087 |
| 2022
|
581 598 | 741 639 | 7 378 357 | 2 960 884 |
2.3.1 Άμεσες φυσιοβιολογικές συνέπειες στο ζωικό κεφάλαιο (θερμικό στρες)
Η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί σε μείωση κατανάλωσης τροφής(3–5 % λιγότερο ανά βαθμό πάνω από τους 30 °C), με αποτέλεσμα: (i) μειωμένο ρυθμό ανάπτυξης των παραγωγικών ζώων και (ii) μειωμένη παραγωγή γάλακτος και κρέατος.Επιπλέον, το θερμικό στρες αυξάνει τη θνητότητα (π.χ. σε περίπτωση ακραίων θερμοκρασιών και καύσωνα).
2.3.2 Αύξηση ασθενειών και παρασίτων
Η υπερθέρμανση αλλάζει τη γεωγραφική κατανομή των παρασίτων και παθογόνων μικρο-οργανισμών, αυξάνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης ζωονόσων. Eνδεικτικό παράδειγμα η επιδημία του ιού της πανώλης σε αίγες & πρόβατα, που έπληξε την κεντρική Ελλάδα μετά τις πλημμύρες, με θνησιμότητα ως 70 % και εκτεταμένες απώλειες (12.000 ζώα).
- Ακραία καιρικά φαινόμενα – Πλημμύρες & ξηρασίες
Πλημμύρες από έντονη βροχόπτωση (π.χ. από την καταιγίδα “Daniel” το 2023)
- Επλήγησαν περίπου 21.500 πρόβατα & αίγες.
- Εκτιμάται ότι έως και 000 ζώα νεκρώθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας.
- Οι πλημμύρες κατέστρεψαν εκτάσεις βοσκοτόπων (~30 % του βαμβακιού σε συγκεκριμένες περιοχές) και ανάγκασαν πολλούς κτηνοτρόφους να εγκαταλείψουν τη γη τους.
2.3.4 Οικονομικές απώλειες και παραγωγική απόδοση
Μελέτη για τη γεωργία και την κτηνοτροφία υπολόγισε ότι έως το 2060 θα υπάρχουν οικονομικές απώλειες 437–1.000 εκατ. €/έτος μόνο από άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο ζωικό κεφάλαιο. Οι συνολικές απώλειες (άμεσες & έμμεσες) μπορούν να μειώσουν το ελληνικό ΑΕΠ κατά 0,22–0,57 % και να προκαλέσουν απώλεια 24.600–66.000 θέσεων εργασίας μέχρι το 2060. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο ζωικό κεφάλαιο στην Ελλάδα δίνονται παραστατικά στο Σχεδιάγραμμα 2.
3. Επιπτώσεις στην Επισιτιστική Επάρκεια, την Οικονομία και την Κοινωνία
Η πρωτογενής παραγωγή στην Ελλάδα δεν είναι μόνο οικονομικός τομέας, αλλά και ζωτικός πυλώνας της εθνικής επισιτιστικής επάρκειας. Οι κλιματικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα ενδεχομένως θα απειλήσουν την αυτάρκεια σε βασικά προϊόντα, αυξάνοντας την εξάρτηση από εισαγωγές και καθιστώντας τη χώρα ευάλωτη σε παγκόσμιες διαταραχές εφοδιασμού. Οι οικονομικές επιπτώσεις μπορεί να είναι σημαντικές: (i) μειωμένα εισοδήματα για τους αγρότες και (ii) αύξηση κόστους παραγωγής λόγω ανάγκης προσαρμογής και ενισχυμένης χρήσης τεχνολογιών και εφοδίων. Το αποτέλεσμα είναι η αποδυνάμωση των αγροτικών περιοχών, η μείωση της απασχόλησης και η αύξηση της μετανάστευσης προς τα αστικά κέντρα. Αυτή η κοινωνική μεταβολή μπορεί να επιδεινώσει τις ανισότητες, να αποδυναμώσει την τοπική ανάπτυξη και να απειλήσει τον πολιτιστικό ιστό των αγροτικών κοινοτήτων, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την αγροτική παραγωγή.
Σχεδιάγραμμα 2. Επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στο Ζωικό Κεφάλαιο στην Ελλάδα.
Το γράφημα παρουσιάζει τις κυριότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο ζωικό κεφάλαιο στην Ελλάδα, αξιολογώντας την έντασή τους σε κλίμακα από 1 έως 10.
Επομένως, η επισιτιστική επάρκεια αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα της εθνικής ασφάλειας και της κοινωνικής ευημερίας. Στην Ελλάδα, η εξάρτηση από εισαγωγές τροφίμων παραμένει σε υψηλά επίπεδα, με ποσοστά που υπερβαίνουν το 50% της συνολικής κατανάλωσης σε βασικές κατηγορίες προϊόντων. Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα εισάγει το 50% του σιταριού που καταναλώνει, 70% των ζωοτροφών και 60% των εσπεριδοειδών (κυρίως πορτοκάλια, μανταρίνια). Η μειωμένη τοπική παραγωγή αυξάνει την εξάρτηση από διεθνείς αγορές, εκθέτοντας τη χώρα σε τιμές εισαγωγών, γεωπολιτικές κρίσεις και διαταραχές εφοδιασμού. Επίσης, η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, η έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης και υποδομών, καθώς και η ανάγκη για εκσυγχρονισμό του πρωτογενούς τομέα, αποτελούν σημαντικές προκλήσεις στην αύξηση της εγχώριας παραγωγής.
Ο παρακάτω Πίνακας 2 δείχνει την αναμενόμενη εξέλιξη της επισιτιστικής εξάρτησης της χώρας, με βάση το ποσοστό των βασικών τροφίμων που εισάγονται.
Η επίτευξη επισιτιστικής επάρκειας προϋποθέτει την ανάπτυξη μιας συνεκτικής στρατηγικής που θα ενισχύει την παραγωγή εγχώριων προϊόντων, θα προάγει την καινοτομία και την τεχνολογική αναβάθμιση στον αγροτικό τομέα, αλλά και θα υποστηρίζει τους παραγωγούς με κίνητρα και κατάλληλες πολιτικές, όπως για παράδειγμα οι προσπάθειες που γίνονται προς υδροπονικές θερμοκηπιακές καλλιέργειες. Παράλληλα, η προώθηση της τοπικής κατανάλωσης και η μείωση της σπατάλης τροφίμων αποτελούν κρίσιμα στοιχεία για την αύξηση της βιωσιμότητας του συστήματος τροφίμων.
Τέλος, η ενίσχυση των μηχανισμών διαχείρισης κρίσεων και η βελτίωση της επισιτιστικής επάρκειας σε επίπεδο νοικοκυριών και κοινοτήτων είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση έκτακτων καταστάσεων που μπορούν να την επηρεάσουν. Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η εθνική διατροφική πολιτική πρέπει να ενσωματώσει δράσεις με ορίζοντα δεκαετίας, που θα συνδυάζουν περιβαλλοντική προστασία, κοινωνική δικαιοσύνη και οικονομική ανάπτυξη, για να διασφαλιστεί η μακροχρόνια επισιτιστική επάρκεια της χώρας.
Πίνακας 2. Ενδεικτική αναμενόμενη εξέλιξη της επισιτιστικής εξάρτησης της χώρας, με βάση το ποσοστό των βασικών τροφίμων που εισάγονται.
| Έτος | Ποσοστό τροφίμων που εισάγονται και πρόβλεψη για το μέλλον |
| 2010 | 30 |
| 2020 | 35 |
| 2030* | 45 |
| 2040* | 55 |
| 2050* | 65 |
*Προβλέψεις με βάση το σενάριο χωρίς μέτρα προσαρμογής. Η τάση είναι ξεκάθαρη: χωρίς δραστική παρέμβαση, η Ελλάδα θα αυξήσει την εισαγωγή τροφίμων, μειώνοντας την αυτάρκειά της και εντείνοντας κινδύνους επισιτιστικής ανασφάλειας.
Η Ελλάδα δεν είναι μόνη στην προσπάθεια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Χώρες της Μεσογείου όπως η Ισπανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα και έχουν ήδη ξεκινήσει να εφαρμόζουν στρατηγικές προσαρμογής, όπως η προώθηση ανθεκτικών ποικιλιών, η χρήση τεχνολογιών ακριβείας και η βελτίωση των αρδευτικών συστημάτων.
Η Ελλάδα μπορεί να αξιοποιήσει τις διεθνείς αυτές εμπειρίες και να ενισχύσει την ερευνητική συνεργασία με ευρωπαϊκά και διεθνή ιδρύματα για την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων που θα προσαρμόσουν την πρωτογενή παραγωγή στις νέες κλιματικές συνθήκες.
-
Προτάσεις Πολιτικής και Δράσης
5.1 Ανθεκτικότητα Αγρο-οικοσυστημάτων
Η ανάπτυξη ανθεκτικών ποικιλιών που προσαρμόζονται στις νέες κλιματικές συνθήκες είναι κρίσιμη. Παράλληλα, η προώθηση αειφόρων γεωργικών πρακτικών, όπως η αμειψισπορά, η βιολογική γεωργία και η διατήρηση των φυσικών οικοσυστημάτων, συμβάλλουν στη βελτίωση της ανθεκτικότητας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η καλλιέργεια ανθεκτικών ποικιλιών σιτηρών με χαμηλότερες απαιτήσεις νερού, η ανάπτυξη υβριδίων ελιάς ανθεκτικών σε υψηλές θερμοκρασίες και ξηρασία και πιλοτικά προγράμματα για καλλιέργεια ψυχανθών (όσπρια) σε εναλλαγή με σιτηρά.
5.2 Κλιματικά Ευφυής Γεωργία και Κτηνοτροφία
Η ενσωμάτωση της τεχνολογίας, όπως η χρήση αισθητήρων για την παρακολούθηση υγρασίας και θερμοκρασίας, η δορυφορική τηλεπισκόπηση και η χρήση drones, επιτρέπουν την αποτελεσματικότερη διαχείριση των πόρων και την έγκαιρη πρόβλεψη κινδύνων (Εικόνα 3).
5.2 Βελτίωση Υποδομών
Χαρακτηριστικά παραδείγματα βελτίωσης υποδομών είναι ο επανασχεδιασμός δικτύων άρδευσης με τεχνολογία στάγδην και με υποεπιφανειακή άρδευση αλλά και η κατασκευή μικρών φραγμάτων, δεξαμενών συλλογής ομβρίων, επεξεργασία και ανακύκλωση αστικών λυμάτων για άρδευση.
Εικόνα 3. Η Ευφυής Γεωργία και Κτηνοτροφία του Μέλλοντος.
- Ενίσχυση καινοτομικών ζωοτεχνικών πρακτικών
Για την ενίσχυση καινοτομικών ζωοτεχνικών πρακτικών, στόχοι θα μπορούσαν να είναι:
- H θερμοπροστασία, εκτροφή ανθεκτικών ρατσών.
- Η βελτίωση της υγειονομική διαχείρισης για αντιμετώπιση ασθενειών.
- Οι επενδύσεις σε υποδομές προστασίας από πλημμύρες ή και ξηρασία.
- Οικονομικά εργαλεία και ενισχύσεις για τους κτηνοτρόφους
- Η παρακολούθηση και η έρευνα για συνεχή καταγραφή δεικτών και νοσημάτων.
5.5 Εκπαίδευση και Υποστήριξη Αγροτών
Η εκπαίδευση των παραγωγών στις νέες τεχνικές και πρακτικές, καθώς και η παροχή χρηματοδοτικής και τεχνικής υποστήριξης, είναι κρίσιμη για την επιτυχή προσαρμογή.
5.6 Έρευνα και Καινοτομία
Χρηματοδότηση και ενίσχυση ερευνητικών προγραμμάτων για την ανάπτυξη ανθεκτικών ποικιλιών, νέων τεχνολογιών και προσαρμοσμένων μεθόδων παραγωγής.
6. Ενδεικτικός Δεκαετής Οδικός Χάρτης 2025–2035
| Χρονική Περίοδος | Στρατηγικός Στόχος |
| 2025–2027 | Χαρτογράφηση κινδύνου & δημιουργία περιφερειακών πλάνων |
| 2027–2030 | Ανανέωση υποδομών νερού & ψηφιακός εξοπλισμός γεωργίας |
| 2030–2032 | Εφαρμογή pilot projects σε κρίσιμες ζώνες (Θεσσαλία, Κρήτη) |
| 2032–2035 | Αξιολόγηση αποτελεσμάτων & κλιμάκωση βέλτιστων πρακτικών |
7. Συμπεράσματα – Επίλογος
Η κλιματική αλλαγή αποτελεί μια τεράστια πρόκληση για την πρωτογενή παραγωγή στην Ελλάδα, με σημαντικές επιπτώσεις στην επισιτιστική επάρκεια, την εθνική ανεξαρτησία, την οικονομία και την κοινωνική συνοχή. Η υιοθέτηση συντονισμένης πολιτικής προσαρμογής, η καινοτομία και η εκπαίδευση είναι απαραίτητες για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του αγροτικού τομέα και η εθνική ευημερία στο μέλλον.
Η Πολιτεία πρέπει να δράσει συντονισμένα και αποφασιστικά για να διαφυλάξει την εθνική της επισιτιστική επάρκεια. Ο κίνδυνος δεν υφίσταται μόνο στις οικονομικές απώλειες, αλλά και στην κοινωνική συνοχή, την υγεία και τη βιωσιμότητα των αγροτικών κοινοτήτων. Ο κοινός στόχος είναι η μετάβαση σε ένα ανθεκτικό, βιώσιμο και τεχνολογικά εξελιγμένο μοντέλο πρωτογενούς παραγωγής/συστήματος τροφίμων — μια επιλογή ζωτικής σημασίας για την Ελλάδα του αύριο.
Ο Σχεδιασμός όμως πρέπει να είναι κεντρικός, μακροπρόθεσμος, υλοποιήσιμος και με συχνή αποτίμηση των αποτελεσμάτων. Πρέπει δε να βασίζεται σε συγκεκριμένες αρχές για να του δοθεί η δυνατότητα να επιτύχει: (i) την αρχή της διαφάνειας, (ii) του εσωτερικού και εξωτερικού ελέγχου, (iii) με πρωτόκολλα και καταγεγραμμένες διαδικασίες (iv) με ανοιχτή λογοδοσία στη Βουλή και όχι σε Υπουργείο, όπου εκεί πολλές φορές υπάρχει και σύγκρουση συμφερόντων, (v) προασπίζοντας μεν τα συμφέροντα του Έλληνα πολίτη λαμβάνοντας δε παράλληλα υπόψη τις ζωές του Έλληνα αγρότη και κτηνοτρόφου, αλλά και τη βιωσιμότητα και ανάπτυξη όλων των εμπλεκόμενων επιχειρήσεων και τέλος (vi) να είναι βασισμένος σε στοιχεία που θα συλλέγονται κατά την πορεία, που θα αξιολογούνται και όταν ανακύπτουν προβλήματα ο επανασχεδιασμός και οι διορθωτικές κινήσεις να είναι εμπροσθοβαρείς χωρίς να αλλάζει ο μακροπρόθεσμος στόχος.
Το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΓΠΑ), με ιστορία που ξεπερνά τον έναν αιώνα, υπήρξε διαχρονικά ένα από τα σημαντικότερα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα της χώρας στον τομέα των γεωτεχνικών επιστημών. Η ιστορική του συμβολή στην αναδιάταξη της αγροτικής παραγωγής, ιδιαίτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο, αποτέλεσε σημείο καμπής για την ανόρθωση της ελληνικής υπαίθρου. Στις δεκαετίες του ’50 και του ’60, το ΓΠΑ, η τότε Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή Αθηνών, υποστήριξε την ανασυγκρότηση του αγροτικού τομέα με επιστημονική τεκμηρίωση σε τομείς όπως η φυτική παραγωγή, η ζωική παραγωγή, η εδαφολογία και η φυτοπροστασία.
Σήμερα, εν μέσω μιας παγκόσμιας κλιματικής κρίσης, ραγδαίων αλλαγών στις διατροφικές συνήθειες και αυξανόμενων ενδείξεων επισιτιστικής ανεπάρκειας, το ΓΠΑ θεωρώ ότι καλείται ξανά να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο και πρέπει να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις μέσα από ένα σύγχρονο πολυθεματικό πλαίσιο. Τα Τμήματά του καλύπτουν όλο το φάσμα της αγροδιατροφικής αλυσίδας:
- Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής
- Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής
- Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων και Γεωργικής Μηχανικής
- Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης
- Επιστήμης Τροφίμων και Διατροφής του Ανθρώπου
- Βιοτεχνολογίας
- Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος
- Περιφερειακής και Οικονομικής Ανάπτυξης
- Διοίκησης Συστημάτων Εφοδιασμού
Ιδιαίτερα δε σημαντική είναι η ίδρυση των νέων Ινστιτούτων:
- Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας.
- Ενιαίας Υγείας και Διατροφικής Πολιτικής
- Ανθεκτικών στην Κλιματική Αλλαγή Συστημάτων Τροφίμων
- Nανοτεχνολογίας και νανοβιοτεχνολογίας στη γεωργία και την κτηνοτροφία
Το ΓΠΑ επομένως έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως στρατηγικός κόμβος για τη μετάβαση της ελληνικής αγροτικής παραγωγής σε ένα νέο μοντέλο: βιώσιμο, ανθεκτικό και καινοτόμο. Με έμφαση στην αγρο-οικολογία, τις ψηφιακές τεχνολογίες, την κυκλική οικονομία, αλλά και τη σύνδεση με τις τοπικές κοινότητες και παραγωγούς, μπορεί να ηγηθεί ενός εθνικού σχεδίου ανασυγκρότησης.
