Από ένα παιδικό δωμάτιο με ένα laptop, σε ένα πολυεθνικό δίκτυο μεταφράσεων που δραστηριοποιείται σε πάνω από 140 γλώσσες. Η ιστορία της Ελένης Ζήση, co-founder της EL-Translations, είναι ένα παράδειγμα για το πώς το πείσμα, η προσαρμοστικότητα και η βαθιά αγάπη μπορούν να χτίσουν κάτι πολύ μεγαλύτερο από μια απλή επιχείρηση.
Μια συζήτηση, λοιπόν, με την Ελένη Ζήση για τις προκλήσεις της επιχειρηματικότητας, τη θέση της γυναίκας στην ηγεσία, τον ρόλο της τεχνολογίας στον κλάδο των μεταφράσεων και τη διαχείριση της επιτυχίας σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία.
Από το Παρίσι στο Χαλάνδρι: Πώς εξελίχθηκε η πορεία της EL-Translations από την ίδρυσή της το 2001 μέχρι σήμερα;
Η εταιρεία δεν υπάρχει σαν νομική μορφή από το 2001, ήταν ατομική επιχείρηση, καθώς ήμουν μόνη.
Παρόλα αυτά, πράγματι από το 2001, τότε που τελείωνα το μεταπτυχιακό μου στο Λονδίνο, βρήκα και την πρώτη μου δουλειά. Όπως, λοιπόν, λέω σε όλους από τότε είχα βρει το όνομα της εταιρείας. «Πλάσαρα» τον εαυτό μου ως EL- Translations.
Μετά το Λονδίνο, πήγα στο Παρίσι για άλλες σπουδές και ταυτόχρονα βέβαια δούλευα και εκεί. Είναι εντυπωσιακό ότι έχω ακόμα μερικούς από τους πρώτους μου πελάτες.
Έχετε ακούσει ιστορίες που λένε «ο τάδε από ένα γκαράζ ξεκίνησε»; Κάπως ισχύει και για εμένα αυτό. Η EL- Translations ξεκίνησε στο σπίτι μου, στο δωμάτιο μού ως μία free lancer μεταφράστρια, η οποία έστελνε γύρω στα δέκα βιογραφικά τη μέρα περιμένοντας να με εμπιστευτεί κάποιος.
Δούλεψα περίπου δέκα χρόνια ως ελεύθερη επαγγελματίας στην Γαλλία. Το 2004 τελείωσα και την διερμηνεία συνεδρίων οπότε προστέθηκε και αυτό στο CV και τελικά ήταν οι συνθήκες τέτοιες που συγκέντρωσα πολλούς και καλούς πελάτες.
Είχα σταθερές συνεργασίες τόσες που γύρω στο αρχές του 2009 κατάλαβα πως δεν μπορώ να τα καταφέρω μόνη και ο πατέρας μου που τότε είχε αποστρατευτεί και ήταν ακόμα νέος μου λέει «θέλεις να κάνουμε μια επιχείρηση;». Έτσι πήρα και την απόφαση να γυρίσω στην Ελλάδα κι ας ήταν και η αρχή της κρίσης – που προφανώς δεν το γνωρίζαμε.
Οπότε το 2009 γύρισα, διατηρώντας όλο αυτό το πελατολόγιο και αρχίζοντας μετά εντελώς αυτοδίδακτη να κάνω συνέντευξη για την πρώτη μου βοηθό, που ακόμα έχουμε επαφή. Μαζί δουλεύαμε στο παιδικό μου δωμάτιο στην Αθήνα.
Θυμάμαι να ξυπνάω για να στρώσω το κρεβάτι μου, προκειμένου να δουλέψουμε μαζί με την πρώτη αυτή project manager. Ήταν μια ρομαντική εξέλιξη με μία δόση ιδεαλισμού, μια δόση ελπίδας και μία δόση αγάπης. Όπως όλα τα ρομαντικά πράγματα στη ζωή.
Με περισσότερες από δύο δεκαετίες στον χώρο, ποιες θεωρείτε τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε στον κλάδο των μεταφράσεων;
Η μετάφραση είναι ένας κλάδος πολύ δυναμικός με πάρα πολύ μέλλον, με εντυπωσιακή αύξηση. Όσες και όσοι τα μελετούν, βλέπουν ότι η αγορά μεγαλώνει, αν και έχει περάσει από πάρα πολλές «μεταμορφώσεις».
Νομίζω το ένα challenge είναι να παρακολουθείς αυτές τις αλλαγές, τις οποίες πλέον τις βλέπουμε όλοι με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Η δεύτερη – εξίσου σημαντική – πρόκληση ήταν, όταν ξεκίνησε η επιχείρηση, να κάνω κάτι το οποίο δεν το έχω σπουδάσει.
Αναμφισβήτητα γνωρίζω το αντικείμενο αλλά δεν ήξερα ούτε business management αλλά και ούτε people management, χρειάστηκε να μάθω. Ειδικά η διαχείριση των ανθρώπων, καθώς πρέπει πρώτα να διαχειριστείς τον εαυτό σου, να έχεις διαύγεια να βελτιώνεσαι.
Το 2018 λάβατε το Βραβείο Βιώσιμης Καινοτόμου και Υπεύθυνης Επιχειρηματικότητας. Πείτε μας για αυτό.
Αυτό το βραβείο ήρθε στην κατάλληλη περίοδο. Με πρότεινε ο καλός φίλος Νίκος Υποφάντης και τον ευχαριστώ. Νομίζω το κομμάτι της βιωσιμότητας ήταν πιο σημαντικό, καθώς τότε προσπαθούσαμε να καινοτομήσουμε με τις υπηρεσίες που τώρα πια κάνει η τεχνητή νοημοσύνη.
Με απλά λόγια προσπαθούσαμε να πετύχουμε την real time μετάφραση. Δούλεψε όσο δούλεψε αλλά έπειτα ήρθε η τεχνολογία.
Η βράβευση και τα βραβεία γενικότερα έχουν έναν σκοπό: Να συνεχίσεις να είσαι αντάξιος του εκάστοτε βραβείου. Οπότε, φτάνεις μεν στην κορυφή αλλά να το συνεχίσεις είναι το θέμα. Το βραβείο, λοιπόν, ήταν ένα σημείο εκκίνησης: Εφόσον μας βράβευσαν και χαρακτηριζόμαστε ως καινοτόμοι και βιώσιμοι πρέπει να το αποδεικνύουμε και στην συνέχεια. Αυτή είναι η έγνοιά μας από το 2018. Να συνεχίσουμε να είμαστε αντάξιοι ενός βραβείου που είναι μία τιμή και μία αναγνώριση που όλοι θέλουν. Άλλωστε, τα πυροτεχνήματα κρατούν για λίγο.
Η EL-Translations προσφέρει υπηρεσίες σε πάνω από 140 γλώσσες και 40 τομείς εξειδίκευσης. Πώς διασφαλίζετε την ποιότητα και την ακρίβεια σε τόσο ευρύ φάσμα υπηρεσιών;
«Ξέρω να οδηγώ ποδήλατο, άρα ό,τι ποδήλατο και να μου δώσεις -μπορεί να δυσκολευτώ ή να μου πάρει λίγο χρόνο- θα τα καταφέρω», έτσι ακούω αυτή την ερώτηση.
Με άλλα λόγια, όταν γνωρίζεις καλά το αντικείμενό σου μπορείς να τα καταφέρεις όλα. Πιο συγκεκριμένα, εμείς έχουμε δύο πιστοποιήσεις ISO για την ποιότητα της μετάφρασης. Αυτό τι σημαίνει; Πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε οτιδήποτε μας παρουσιαστεί.
Για κάθε project βλέπουμε τι χρειάζεται, ποιο είναι το workflow. Αφού αντιληφθούμε καλά το workflow και έχουμε στη διάθεσή μας όλα τα εργαλεία, αυτό που θα καταφέρουμε ως ομάδα είναι να στήσουμε σωστά το project ώστε να έχουμε την βέλτιστη ποιότητα.
Ποια είναι η φιλοσοφία σας όσον αφορά τη χρήση τεχνολογίας στη μετάφραση; Πώς συνδυάζετε την ανθρώπινη εμπειρία με τα σύγχρονα εργαλεία;
Κάθε φορά που μου γίνεται αυτή η ερώτηση δίνω την εξής απάντηση: «Ο αγρότης έπρεπε να συνεχίσει να εργάζεται με το άροτρο και τα βόδια για να τρώμε αγνά λαχανικά; Εάν οδηγεί απλώς το τρακτέρ του και με την σωστή τεχνογνωσία και τα σωστά λιπάσματα δε θα έχουμε ένα καλύτερο προϊόν; Δε θα γίνεται πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά η δουλειά;» Το ίδιο, λοιπόν, ισχύει και για εμάς. Χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη εξελισσόμαστε καθημερινά. Είναι κάτι το καταπληκτικό.
Χρησιμοποιούμε το ΑΙ σε διάφορα επίπεδα – όχι μόνο large language models και το chatgpt – αλλά ως machine translation.
Οι σοβαρές επιχειρήσεις έχουμε δικό μας machine τόσο για λόγους ασφαλείας όσο και για λόγους αποτελεσματικότητας. Πρόκειται για το λεγόμενο neural machine translation που μαθαίνει και βελτιώνεται από τον άνθρωπο διαρκώς.
Με αφορμή αυτό θα ήθελα να σημειώσω πως τα πανεπιστήμια πρέπει να κάνουν ένα catch-up με την τεχνολογία. Πρέπει να περαστεί το μήνυμα στα παιδιά πως αν η δουλειά που κάνεις δεν είναι καλύτερη από εκείνη της «μηχανής», απειλείται το επαγγελματικό σου μέλλον. Τι μπορώ να κάνω εγώ σαν άνθρωπος που δεν μπορεί να το κάνει η μηχανή; Μπορώ να βρω το λάθος που θα κάνει. Μπορώ να δώσω τις σωστές προδιαγραφές και εντολές προκειμένου να αλλάξει το αποτέλεσμα.
Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για εσάς όταν ασκείτε διοίκηση;
Στο παρελθόν ήταν ο θυμός. Με είχε προβληματίσει πάρα πολύ η διαχείριση του θυμού μου προς την ομάδα μου κάθε φορά που κάτι είχε πάει στραβά.
Νομίζω, λοιπόν, πως αυτή είναι η μεγαλύτερη πρόκληση: Να ελέγξεις το συναίσθημά σου και να φέρεσαι στους ανθρώπους ως ενήλικες και όχι σαν παιδιά που τα μαλώνεις. Εν τέλει, ο θυμός αφορούσε στο ότι περίμενα από τους άλλους να σκέφτονται και να πράττουν σαν εμένα.
Εδώ και λίγο καιρό προσπαθώ να ξανακάνω δουλειά πεδίου και κατά κάποιο τρόπο με εκπαιδεύει η senior μου, κάτι το οποίο είναι μία πολύ ωραία διαδικασία. Έτσι νιώθει κανείς ταπεινός.
Τι σημαίνει για εσάς «γυναικεία ηγεσία»;
Με τον επιθετικό προσδιορισμό «γυναικεία» είναι λόγου χάριν σαν να λες «μαύρη επιχειρηματικότητα», το οποίο είναι ρατσιστικό. Ως φεμινίστρια χαίρομαι που οι γυναίκες διαπρέπουν αλλά υπό έναν όρο: να είναι επιλογή τους. Να μην καταπιέζονται από κανέναν.
Είναι δικαίωμα της κάθε γυναίκας να είναι πιο «μοντέρνα» ή πιο «παραδοσιακή». Δεν επιλέγω τον τοξικό φεμινισμό που «φωνάζει» για το πόσο κακοί είναι οι άντρες και πως όλοι μας θέλουν στο σπίτι να πλένουμε πιάτα.
Είναι δικαίωμα της κάθε γυναίκας εάν θέλει να μεγαλώσει τα παιδιά της χωρίς να δουλεύει ή να μη θέλει να κάνει παιδιά. Δεν πρέπει τίποτα να γίνεται υπό πίεση.
Οι γυναίκες είναι ηγέτες στις επιχειρήσεις όπως είναι και στις οικογένειές τους. Αυτό έχει τα θετικά αλλά και τα αρνητικά του.
Στην pro-covid εποχή είχα μία πολύ μεγάλη ομάδα, η οποία έκανε ομαδικές συνεδρίες με ψυχοθεραπεύτρια, χωρίς να είμαι εγώ παρούσα. Αυτό που θυμάμαι πολύ καλά ήταν το feedback που είχα πάρει από εκείνη την ψυχολόγο: Μου είχε πει πως είχα πέσει στην παγίδα να συμπεριφέρομαι στους υπαλλήλους μου σαν να ήταν παιδιά μου. Άρα κάτι που εγώ νόμιζα ότι έκανα σωστά, ήταν εντελώς λάθος. Προσπάθησα να το αλλάξω.
Συνεπώς, η γυναικεία ηγεσία έχει και αυτή τις παγίδες της καθώς ως γυναίκες τείνουμε να γινόμαστε χειριστικές και ψυχαναγκαστικές και ίσως καταπιεστικές.
Σε έναν κλάδο που παραδοσιακά δεν εστιάζει στη γυναικεία φωνή, θεωρείτε ότι η παρουσία σας «άλλαξε το παιχνίδι»;
Θα ήταν αλαζονικό να πω ότι εγώ άλλαξα κάτι στο χώρο. Πιο πολύ προσπαθώ να αλλάξω και ίσως μείνει κάτι, μέσω για παράδειγμα της διδασκαλίας που την κάνω με μεγάλη χαρά στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και στο ΕΚΠΑ. Άρα, εάν μπορώ να πω ότι κάπως επηρεάζω, είναι μόνο μέσω αυτής της προσφοράς.
Πώς διαχειρίζεστε την εργασιακή ματαίωση;
Έχω πια συμβιβαστεί με το γεγονός ότι δεν είναι όλοι για όλα. Τόσο απλά.
Δεν θα ξεχάσω μία πρώην συνεργάτιδα, η οποία παραιτήθηκε και έφυγε κλαίγοντας λέγοντάς μου «κυρία Ζήση, σας ευχαριστώ πάρα πολύ που προσπαθείτε να με κάνετε μάνατζερ και με πιέζετε αλλά εγώ δεν θέλω. Εγώ θέλω να έχω μία απλή δουλειά χωρίς πολλές ευθύνες».
Εγώ, λανθασμένα, πίστευα πως αυτό που επιθυμούσα, το επιθυμούν όλοι. Όταν, λοιπόν, συμβιβάστηκα με την ιδέα πως δεν είμαστε όλοι για όλα και ο καθένας μας είναι ξεχωριστός, ηρέμησα.
Επιπλέον, προσωπικά δύσκολα ματαιώνομαι, καθώς έχω εσωτερική κινητήρια δύναμη. Δεν πέφτω δηλαδή εύκολα ή θέλω να πιστεύω δεν πέφτω εύκολα αλλά όσον αφορά στους ανθρώπους που ματαιώνονται απλώς δεν μπορώ να έχω την ευθύνη.
Γυναίκα επιχειρηματίας, μητέρα, σύζυγος, φίλη και πολλοί άλλοι ρόλοι…Πώς τους ιεραρχείτε;
Αυτά τα πράγματα δεν ιεραρχούνται καθώς κανένα δεν είναι πιο σημαντικό από το άλλο.
Κάνοντας μία σημαντική παρένθεση να σημειώσω πως δεν πιστεύω στο multi-tasking και το τονίζω στους νέους project managers. Το multi-tasking δεν υπάρχει. Απλώς κάνεις focus σ’ ένα πράγμα κάθε φορά και μαθαίνεις τι σημαίνει η παράλληλη εργασία.
Παράλληλη εργασία σημαίνει όχι ότι κάνω focus ταυτόχρονα σε πολλά, αλλά πως ξεκινάω κάτι να το τρέχω και παράλληλα μεταφέρω την αίσθησή μου κάπου αλλού. Βλέπω τι έχω να κάνω και ιεραρχώ εκείνη την ώρα με ποια σειρά θα ξεκινήσω. Αλλά μπορώ να εστιάσω σε ένα πράγμα μόνο τη φορά.
Έτσι είναι και η ζωή μου. Θα υπάρξουν περίοδοι που δεν υπάρχει τίποτα άλλο εκτός από τη δουλειά και θα μείνουν όλα τα υπόλοιπα πίσω. Υπάρχουν, όμως, περίοδοι που το ενδιαφέρον μου μονοπωλείται από την οικογένειά μου.
Το να είμαι καλή ταυτόχρονα σε όλα, γιατί έχω φτιάξει το τέλειο πλάνο οργάνωσης του χρόνου μου δυστυχώς δεν υφίσταται.
Από που αντλείτε δύναμη;
Η απάντηση είναι από τον αδερφό μου, ο οποίος είναι και μικρότερος. Νομίζω είναι η πιο στενή σχέση που έχω και λυπάμαι πραγματικά πολύ που το παιδί μου δεν έχει αδέρφια.
Νιώθω πως ό,τι και να έρθει, έχω τον αδερφό μου και στη ζωή και στην επιχείρηση και θα το αντιμετωπίσουμε παρέα, όπως κάνουμε μέχρι τώρα.
Ποιο είναι το moto σας;
Οι Γάλλοι λένε «Trop d’analyse paralyse» που σημαίνει: «Η υπερβολική ανάλυση παραλύει».
Δε με ενδιαφέρει να είμαι τέλεια αλλά να κάνω πράγματα. Έχεις μια ιδέα; Ας την υλοποιήσουμε. Είμαι, του «κάνε και θα δούμε», «πες ναι και θα δούμε». Και εάν γίνει λάθος; Θα το διορθώσουμε!
Μ’ αρέσει να «περνάω» στο παρασύνθημα. Να υλοποιώ πράγματα και να δημιουργώ πράγματα. Με κουράζουν οι άνθρωποι που υπεραναλύουν….
Τι συμβουλή θα δίνατε στην μικρή Έλενα;
Όλα θα πάνε καλά. Όλα περνάνε.
