Τα τελευταία χρόνια, η φυσιογνωμία των ελληνικών πόλεων, και ιδιαίτερα της Αθήνας, αλλάζει ριζικά κάτω από το βάρος και την προοπτική ενός νέου κύματος μεγάλων έργων, τα οποία δεν περιορίζονται στην τουριστική ανάπτυξη ή στο κλασικό εμπορικό real estate.
Αντιθέτως, πρόκειται για παρεμβάσεις που επιδιώκουν να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση της πόλης με τη μνήμη, τη λειτουργία και την καθημερινή ζωή, αξιοποιώντας υφιστάμενες δομές, βιομηχανικά απομεινάρια και στρατηγικά ακίνητα με τρόπο πολυδιάστατο, συμπεριληπτικό και μακρόπνοο. Οι αστικές μεταμορφώσεις φέρουν ένα σαφές κοινωνικό αποτύπωμα, καθώς επιχειρούν να γεφυρώσουν το παρελθόν με τις ανάγκες του σήμερα και τις απαιτήσεις του αύριο.
Η περίπτωση του νέου Δικαστικού Μεγάρου στον Πειραιά είναι ενδεικτική αυτής της μετατόπισης. Πρόκειται για έργο που υλοποιείται από τη Dimand, μέσω σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ), και αναμένεται να παραδοθεί έως τα τέλη του 2026. Το έργο δεν αποτελεί μια νέα υποδομή για την αποσυμφόρηση των δικαστικών υπηρεσιών του Λεκανοπεδίου, αλλά έναν πυρήνα ανασύνθεσης μιας ολόκληρης περιοχής. Η επιλογή της τοποθεσίας, στο ακίνητο των πρώην εγκαταστάσεων του εργοστασίου κλωστοϋφαντουργίας «Δασκαλάκη» στον Άγιο Διονύσιο, φανερώνει την πρόθεση για επανάχρηση και όχι για επέκταση στον ήδη κορεσμένο πολεοδομικό ιστό. Ένα ακίνητο 17 στρεμμάτων που είχε παραμείνει για χρόνια ανενεργό μετατρέπεται σήμερα σε σημείο συνάντησης δημόσιας λειτουργίας, αρχιτεκτονικής συνέχειας και πράσινης μετάβασης.
Το συγκρότημα, το οποίο θα έχει συνολική επιφάνεια 36.000 τετραγωνικών μέτρων, σχεδιάζεται σε σχήμα Π γύρω από το διατηρητέο διώροφο βιομηχανικό κτίριο, το οποίο θα αποκατασταθεί και θα στεγάσει γραφεία δικηγόρων. Η ίδια η σύνθεση ενσωματώνει έναν εσωτερικό ακάλυπτο χώρο, που επιτρέπει τη φυσική κυκλοφορία αέρα και φωτός και ενισχύει την αίσθηση ασφάλειας και προσανατολισμού. Εννέα δικαστήρια θα συγκεντρωθούν στο μέγαρο, με δυναμικότητα περίπου 1.200 ατόμων. Οι αίθουσες ακροατηρίων θα αναπτυχθούν στο ισόγειο και στον πρώτο όροφο, ενώ στους υψηλότερους ορόφους προβλέπονται γραφεία, βοηθητικοί χώροι, βιβλιοθήκες, αίθουσες αναμονής και συσκέψεων. Το υπόγειο του κτιρίου θα φιλοξενεί πάρκινγκ 400 θέσεων.
Η περιβαλλοντική διάσταση του έργου είναι ιδιαίτερα έντονη. Το νέο Δικαστικό Μέγαρο θα είναι το πρώτο δημόσιο κτίριο στην Ελλάδα με πιστοποίηση LEED GOLD, κάτι που το καθιστά πρότυπο στον τομέα της βιώσιμης δημόσιας αρχιτεκτονικής. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει φυτεμένο δώμα 200 τετραγωνικών μέτρων, αξιοποίηση διαμπερών στοών, ενεργειακά αποδοτικά συστήματα φωτισμού και κλιματισμού και αρχιτεκτονικές λύσεις που αξιοποιούν τον φυσικό φωτισμό για τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης. Στην αισθητική φυσιογνωμία του έργου προστίθεται και η διατήρηση τμήματος του παλιού τοίχου του εργοστασίου, μήκους 84,5 μέτρων, δημιουργώντας μία συμβολική σύνδεση με το βιομηχανικό παρελθόν της περιοχής.
Το μέγαρο πλαισιώνεται από ανοιχτούς χώρους πρασίνου, πλατεία 3.000 τετραγωνικών μέτρων και γειτονικές αθλητικές εγκαταστάσεις 1.500 τετραγωνικών, οι οποίες θα είναι ανοιχτές στους κατοίκους. Η δημόσια λειτουργία αποκαθίσταται όχι μόνο θεσμικά, αλλά και πολεοδομικά, σε άμεση επαφή με την καθημερινότητα των πολιτών.
Το έργο στον Πειραιά δεν αποτελεί απομονωμένη περίπτωση. Στην ίδια λογική κινούνται παρεμβάσεις όπως η ανάπλαση του Ελληνικού, η μετατροπή του Πύργου Πειραιά σε ενεργειακά αποδοτικό κτίριο γραφείων, η ανακατασκευή του ιστορικού κτιρίου της πρώην Σχολής Χωροφυλακής στη λεωφόρο Μεσογείων, ή το φιλόδοξο σχέδιο επανάχρησης των προσφυγικών κατοικιών στη λεωφόρο Αλεξάνδρας. Σε όλα αυτά, το ζητούμενο δεν είναι να χτιστούν μεγάλα ακίνητα, αλλά να επανασυνδεθεί η πόλη με τη συλλογική της μνήμη, να ενσωματωθούν βιοκλιματικές αρχές, να δημιουργηθούν χώροι συνύπαρξης και να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα του αστικού ιστού σε κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο.
Τα έργα αυτά ενισχύουν τον ρόλο του μεγάλου ακινήτου στην Ελλάδα. Από ουδέτερα επενδυτικά προϊόντα, μετατρέπονται σε εργαλεία πολυεπίπεδης αναβάθμισης. Συντελούν στην αναγέννηση υποβαθμισμένων περιοχών, στην προσέλκυση επενδύσεων, στην αύξηση των αξιών γης και στην ενίσχυση του κύρους του δημόσιου τομέα. Ενσωματώνουν τον ψηφιακό και πράσινο μετασχηματισμό της δημόσιας διοίκησης, ενώ συνάμα διατηρούν την αρχιτεκτονική μνήμη και προάγουν τη μικτή χρήση. Κάθε νέο τέτοιο έργο, είτε πρόκειται για δικαστικό συγκρότημα είτε για πολυλειτουργικό πολιτιστικό ή διοικητικό κόμβο, δεν οικοδομεί απλά ένα νέο κτίριο, αλλά επαναδιατυπώνει το τι σημαίνει να ανήκει κάτι στο δημόσιο, να είναι προσβάσιμο, βιώσιμο, λειτουργικό και ενταγμένο στην κοινότητα.
Το Δικαστικό Μέγαρο του Πειραιά, με το πλήθος των αρχιτεκτονικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών του χαρακτηριστικών, συμπυκνώνει όλα όσα μπορεί και πρέπει να σημαίνει ο δημόσιος χώρος στον 21ο αιώνα.
