Παρά τα διαρθρωτικά εμπόδια και τις προκλήσεις στη χρηματοδότηση, οι ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) καταγράφουν αξιοσημείωτες επιδόσεις στην καινοτομία, ξεπερνώντας κατά πολύ τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Εστιάζουν κυρίως σε σταδιακές βελτιώσεις προϊόντων και διαδικασιών, αξιοποιώντας υπάρχουσες τεχνολογίες και αναπτύσσοντας συνεργατικά δίκτυα που ενισχύουν την ανταγωνιστικότητά τους.
Η θέση της Ελλάδας στον ευρωπαϊκό χάρτη καινοτομίας
Σύμφωνα με τον European Innovation Scoreboard 2024, η συνολική καινοτομική επίδοση της Ελλάδας διαμορφώνεται στο 77,5% του μέσου όρου της ΕΕ, κατατάσσοντας τη χώρα στις «μέτριες» καινοτόμες οικονομίες. Παρόλα αυτά, οι ελληνικές ΜμΕ εμφανίζονται ιδιαίτερα δυναμικές, καθώς εισάγουν νέα προϊόντα και διαδικασίες σε διπλάσια ποσοστά σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Η καινοτομία, που περιλαμβάνει όχι μόνο νέα προϊόντα αλλά και βελτιώσεις στις διαδικασίες, στα επιχειρηματικά μοντέλα και στις εφοδιαστικές αλυσίδες, είναι το κλειδί για τη βιώσιμη ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Ωστόσο, το ελληνικό οικοσύστημα καινοτομίας χαρακτηρίζεται από κατακερματισμό και περιορισμένη διασύνδεση μεταξύ επιχειρήσεων, πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων.
Χαμηλές επενδύσεις από τον ιδιωτικό τομέα – Υψηλή απόδοση των δημόσιων κονδυλίων
Η χρηματοδότηση αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την καινοτομία, με τις δημόσιες δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη (R&D) στην Ελλάδα να αγγίζουν πλέον το 103,3% του μέσου της ΕΕ. Αντίθετα, οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα υπολείπονται σημαντικά, φτάνοντας μόλις το 51,9% του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Αν και η χώρα διαθέτει ένα ισχυρό ακαδημαϊκό και ερευνητικό δυναμικό, το οποίο παράγει μεγάλο αριθμό επιστημονικών δημοσιεύσεων, αυτές σπάνια μετατρέπονται σε πατέντες ή καινοτόμα επιχειρηματικά εγχειρήματα. Ο αριθμός των spin-offs που προκύπτουν από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα παραμένει περιορισμένος, ενώ οι επιχειρήσεις δεν αξιοποιούν πλήρως τη διαθέσιμη γνώση.
Παράλληλα, οι επενδύσεις σε venture capital στην Ελλάδα αντιστοιχούν μόλις στο 57% του μέσου όρου της ΕΕ, περιορίζοντας τη δυναμική ανάπτυξης νεοφυών και καινοτόμων επιχειρήσεων.
Το ελληνικό μοντέλο καινοτομίας: Προσαρμογή, απορρόφηση τεχνολογίας και συνεργασίες
Σε αντίθεση με τις μεγάλες επιχειρήσεις που επενδύουν σε πρωτογενή έρευνα, οι ελληνικές ΜμΕ ακολουθούν ένα διαφορετικό μοντέλο καινοτομίας, που βασίζεται σε:
- Υιοθέτηση και απορρόφηση τεχνολογιών που έχουν ήδη αναπτυχθεί από τρίτους.
- Σταδιακές βελτιώσεις σε προϊόντα και διαδικασίες, αντί για ριζικές ανατροπές.
- Ευέλικτα επιχειρηματικά μοντέλα, προσαρμοσμένα στις εκάστοτε συνθήκες της αγοράς.
- Συνεργασίες με άλλες επιχειρήσεις, μέσω clusters, για από κοινού ανάπτυξη προϊόντων, προμήθειες πρώτων υλών και κοινές στρατηγικές μάρκετινγκ.
Αυτή η στρατηγική ελαχιστοποιεί το κόστος και τον κίνδυνο αποτυχίας, ενώ επιτρέπει στις επιχειρήσεις να δοκιμάζουν νέες προσεγγίσεις με μικρότερα κεφάλαια. Η προσαρμοστικότητα και η αξιοποίηση υφιστάμενων πόρων αποτελούν κεντρικούς πυλώνες αυτής της προσέγγισης.
Το ανθρώπινο δυναμικό: Ευκαιρίες και προκλήσεις
Το ελληνικό εργατικό δυναμικό διαθέτει υψηλό επίπεδο εξειδίκευσης, ωστόσο πολλές επιχειρήσεις δυσκολεύονται να καλύψουν κρίσιμες θέσεις εργασίας. Η διαρροή ταλέντων στο εξωτερικό (brain drain) παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια, περιορίζοντας τις δυνατότητες ενίσχυσης της καινοτομικής δραστηριότητας στη χώρα.
Για να αναστραφεί αυτή η τάση, απαιτείται βελτίωση των μισθολογικών και εργασιακών συνθηκών, καθώς και η ανάπτυξη πιο ελκυστικών ευκαιριών σταδιοδρομίας για εξειδικευμένους επαγγελματίες.
Προς ένα ενιαίο πλαίσιο πολιτικής για την ενίσχυση της καινοτομίας
Η επιτυχία των ελληνικών ΜμΕ στην καινοτομία δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στις δικές τους δυνάμεις. Χρειάζεται ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο δημόσιων πολιτικών, που θα προωθεί:
- Τη διασύνδεση επιχειρήσεων με ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια.
- Τη βελτίωση των χρηματοδοτικών εργαλείων, με έμφαση στη στήριξη νεοφυών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
- Την ενίσχυση της επιχειρηματικής κουλτούρας που στηρίζεται στη συνεχή μάθηση και την προσαρμογή στις τεχνολογικές εξελίξεις.
- Την προσέλκυση και διατήρηση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού.
Η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των ελληνικών ΜμΕ εξαρτάται από την ικανότητά τους να προσαρμόζονται, να χτίζουν ισχυρά συνεργατικά δίκτυα και να επενδύουν σε διαδικασίες που ενισχύουν την καινοτομία. Αν και τα δομικά προβλήματα του οικοσυστήματος παραμένουν, οι επιχειρήσεις που καταφέρνουν να αξιοποιήσουν τις διαθέσιμες ευκαιρίες έχουν τη δυνατότητα να ενισχύσουν τη θέση τους στην εγχώρια και διεθνή αγορά.
